Πρώτη φορά μακεδονικός τάφος σε δύο επίπεδα. Οι θάλαμοι των μακεδονικών τάφων είναι όλοι στο ίδιο επίπεδο και όλοι χτισμένοι. Ο καθηγητής Π. Βαλαβάνης στο TheTOC.gr.
Τι σημαίνει η πιθανή ύπαρξη ράμπας ή σκάλας προς τον τέταρτο θάλαμο, ο οποίος σύμφωνα με τους τεχνικούς της ομάδας ανασκαφής, βρίσκεται βαθύτερα κατά δύο μέτρα από το δάπεδο των δύο προηγούμενων χώρων;
Υπάρχει μακεδονικός τάφος -από τους περίπου εκατό που έχουν έως σήμερα ανασκαφεί- που να αναπτύσσεται σε δύο επίπεδα; Μήπως, η «εις βάθος κατεύθυνση» δίνει μία πρώτη ερμηνεία για την, μέχρι τώρα ανεξήγητη, εσωτερική αρχιτεκτονική των πολλών ταφικών προ-θαλάμων του Τύμβου Καστά;
Ποια είναι η προσέγγιση της «αντίστροφης λογικής» και πώς βοηθά στην κατανόηση κατασκευής του μνημείου; Τελικά, ο τέταρτος θάλαμος είναι σκαμμένος στον φυσικό βράχο;
Πόσο σύνηθες στους μακεδονικούς τάφους είναι η κατασκευή να αρχίζει από μέσα προς τα έξω; Να κατασκευάζεται ο κυρίως ταφικός θάλαμος, λαξεμένος στον φυσικό λόφο και καθώς κατευθύνεται, «βγαίνει» η κατασκευή προς τα έξω, να χτίζονται οι υπόλοιποι χώροι;
Ο καθηγητής Κλασικής Αρχαιολογίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, κ. Πάνος Βαλαβάνης στο TheTOC.gr.
Τέταρτος θάλαμος: Σκαμμένος ή χτισμένος;
«Η προσέγγιση της αντίστροφης λογικής είναι χρήσιμη γιατί, εκτός των άλλων, βοηθάει να κατανοήσουμε και τον τρόπο με τον οποίο κατασκευάστηκε το μνημείο. Το εάν ο τέταρτος θάλαμος είναι σκαμμένος ή χτισμένος, θα το μάθουμε αργά ή γρήγορα. Ομως αυτό έχει να κάνει με τη γεωλογική διαμόρφωση του υπεδάφους.
Σχετίζεται άμεσα με τη μορφή του εσωτερικού του λόφου –όχι του τύμβου, αλλά του φυσικού λόφου, πια. Το ότι, από τον τρίτο προς τον τέταρτο χώρο πιθανώς υπάρχει ράμπα ή σκάλα, αυτό ναι, θα μπορούσε να μας οδηγήσει στην υπόθεση ότι, αφετηρία για την κατασκευή του τάφου ήταν κάτι φυσικό, που διαμορφώθηκε σε ταφικό θάλαμο ή ότι υπήρχε κάτι άλλο σε αυτό το βάθος, με το οποίο έπρεπε να σχετιστεί ο ταφικός θάλαμος. Αυτή είναι μία σοβαρή ένδειξη αλλά θα δούμε».
Μακεδονικοί τάφοι: Μέχρι τώρα στο ίδιο επίπεδο
«Η μέχρι τώρα εμπειρία των μακεδονικών τάφων έχει δείξει ότι όλοι οι θάλαμοι (και προθάλαμοι) βρίσκονται στο ίδιο επίπεδο. Και είναι όλοι χτισμένοι. Η κατασκευή εξελίσσεται από κάτω προς τα επάνω και από τον τελευταίο –τον κυρίως ταφικό θάλαμο- προς τον προθάλαμο.
Το γεγονός ότι εδώ έχουμε την εις βάθος κατεύθυνση του τετάρτου θαλάμου μας υποψιάζει ότι, η αφετηρία θα μπορούσε να έχει γίνει από κάτι προϋπάρχον. Το οποίο έπρεπε να "ανέβει" ψηλότερα, έτσι ώστε η έξοδος να είναι στο επίπεδο του εδάφους. Βεβαίως όλα θα μπορούσαν να έχουν γίνει και από λόγους μεγαλύτερης προστασίας του μνημείου από την τυμβωρυχία, κάτι για το οποίο ήταν ιδιαιτέρως υποψιασμένοι οι κατασκευαστές του τάφου».
«Επικοινωνία» με τις παλαιότερες ταφές του λόφου
«Οχι, δεν φαίνεται να επικοινωνούσαν εσωτερικά. «Πρακτική» σχέση δεν πρέπει να υπάρχει. Είναι όμως πιθανό αυτοί που στο τέλος του 4ου αιώνα π.Χ. έφτιαξαν τον τύμβο να "έπεσαν" σε κάποια παλαιότερη ταφή. Οι αρχαίοι έδειχναν εν γένει σεβασμό στις παλαιότερες ταφές. Εάν ένα νέο, μεγάλο έργο εμποδιζόταν από μια παλαιότερη ταφή, δεν την κατέστρεφαν, την σέβονταν, μετακινώντας τα οστά του "παλιού" νεκρού.
Ο τόπος έχει μια "ταφική δυναμική", που, όπως έχουμε πει, σχετίζεται κυρίως, με τη θέση του. Με το γεγονός ότι, βρίσκεται σε επίκαιρο σημείο διασταύρωσης οδών (χερσαίων, ποταμίων, θαλασσίων κ.ά.). Με το γεγονός δηλαδή ότι, είναι ένας τηλεφανής χώρος. Συνεπώς, ένα σημείο που "βοηθά" τους επιγιγνομένους να θυμούνται τους νεκρούς τους».
Αλλο σημείο εισόδου;
«Μόνο εάν γίνει μία εγκάρσια σχεδιαστική τομή στον τύμβο θα κατανοήσουμε τη σχέση των ταφών Λαζαρίδη με το νεότερο οικοδόμημα, τον τάφο ο οποίος ανασκάπτεται τώρα. Έχω την αίσθηση -από μία πολύ "εξωτερική οπτική"- ότι ο εν λόγω τάφος βρίσκεται πολύ βαθύτερα από τις αρχαϊκές και κλασικές ταφές, οι οποίες φαίνεται ότι βρίσκονταν πιο ψηλά, κοντά στην επιφάνεια του προϋπάρχοντος φυσικού λόφου».
Τοιχογραφίες μόνο στον κυρίως ταφικό θάλαμο;
«Οχι, τοιχογραφίες έχουμε και στις προσόψεις. Θυμίζω τον λεγόμενο "τάφο της Κρίσεως", στα Λευκάδια, κοντά στη Νάουσα, που αναπαριστά τον νεκρό σε μία καταπληκτική ζωγραφική παράσταση, όρθιο, ανάμεσα στους τρεις κριτές του Αδη. Αρα, και οι προσόψεις και οι προθάλαμοι και οι ταφικοί θάλαμοι των μακεδονικών τάφων ήταν χώροι στους οποίους θα μπορούσε να υπάρξει τοιχογραφικός διάκοσμος. Μέχρι τώρα, τα λίγα που έχουμε βρει στον Καστά είναι τα κυμάτια των επικράνων, οι ρόδακες και οι ολοκόκκινες ζωγραφισμένες επιφάνειες. Παραστάσεις δεν έχουν βρεθεί ακόμη».
Πιθανότητα κατασκευής σε διαφορετικές χρονικές φάσεις
«Υπάρχει ενιαία αντίληψη διαμόρφωσης των εσωτερικών χώρων. Είναι τέτοια η σύνδεση των μερών, της τοιχοδομίας των θαλάμων, του ενός με τον άλλο, ώστε δεν υπάρχει περιθώριο για υποθέσεις περί δύο φάσεων κατασκευής».
Τι αγνοούσαμε για τους μακεδονικούς τάφους
Ο ακέραιος περίβολος
«Κατ’ αρχάς, το μέγεθος του τύμβου -παρ' όλο που οι τύμβοι των άλλων μακεδονικών τάφων δεν έχουν σωθεί ακέραιοι. Επειδή είναι χωμάτινοι, φθείρονται εύκολα από καιρικές συνθήκες, πάροδο χρόνου, γεωργικές εργασίες κ.ά. Ομως, η ύπαρξη του ακέραιου περιβόλου μας βοήθησε να κατανοήσουμε για πρώτη φορά, τα μεγέθη των ταφικών τύμβων.
Οπως και η ύπαρξη του Λέοντος, στην κορυφή. Τέτοιου τύπου γλυπτά, όπως ο Λέων, θα πρέπει να έστεφαν και άλλους μακεδονικούς τάφους, όπου όμως δεν υπήρξε δυνατότητα να επισημανθούν».
Ο αριθμός των γλυπτών
«Το επόμενο σημείο πρωτοτυπίας είναι ο μεγάλος αριθμός του γλυπτού διακόσμου. Δεν το είχαμε συνηθίσει μέχρι τώρα. Ελάχιστα γλυπτά έχουν βρεθεί σε μακεδονικούς τάφους, όπως η ανάγλυφη ζωφόρος και οι μετόπες του τάφου των Λευκαδίων, που προαναφέραμε. Αυτός ο αριθμός γλυπτών είναι πρωτόγνωρος».
Μεγάλος αριθμός χώρων - θαλάμων
«Επίσης, ο μεγάλος αριθμός προθαλάμων. Ενώ είχαμε συνηθίσει στο "ένα-δύο", προθάλαμος/θάλαμος, τώρα έχουμε μία κατά μήκος ανάπτυξη. Πιθανώς, το μεγάλο μήκος ανάπτυξης των διαδοχικών θαλάμων έχει να κάνει και με την "ανάγκη" (από τη στιγμή που αναφερθήκαμε στο βάθος του ταφικού θαλάμου και στη σχέση του με την επιφάνεια), να βγει η είσοδος, από έναν ταφικό θάλαμο που ήταν αρκετά μέσα, στην περιφέρεια του τύμβου. Βεβαίως, αυτό θα μπορούσε να έχει επιτευχθεί πολύ ευκολότερα και φθηνότερα με έναν πολύ μακρύ "δρόμο" είσόδου».
Η κατά μήκος «διήγηση»
«Αυτή η επιλογή μας οδηγεί σε μιαν άλλη υπόθεση: Μήπως η ύπαρξη των πολλών, διαδοχικών ταφικών θαλάμων είχε να κάνει με την ανάγκη τίμησης του νεκρού και με την τοποθέτηση γλυπτών και άλλων στοιχείων, τα οποία έπρεπε να αναπτυχθούν σε μία κατά μήκος "διήγηση"».«... Όταν οι αρχιτεκτονικές μορφές δεν ερμηνεύονται από εμφανείς πρακτικούς λόγους, τότε ψάχνουμε για συμβολικούς ...»
(Πηγή: TheTOC.gr)
Τι σημαίνει η πιθανή ύπαρξη ράμπας ή σκάλας προς τον τέταρτο θάλαμο, ο οποίος σύμφωνα με τους τεχνικούς της ομάδας ανασκαφής, βρίσκεται βαθύτερα κατά δύο μέτρα από το δάπεδο των δύο προηγούμενων χώρων;
Υπάρχει μακεδονικός τάφος -από τους περίπου εκατό που έχουν έως σήμερα ανασκαφεί- που να αναπτύσσεται σε δύο επίπεδα; Μήπως, η «εις βάθος κατεύθυνση» δίνει μία πρώτη ερμηνεία για την, μέχρι τώρα ανεξήγητη, εσωτερική αρχιτεκτονική των πολλών ταφικών προ-θαλάμων του Τύμβου Καστά;
Ποια είναι η προσέγγιση της «αντίστροφης λογικής» και πώς βοηθά στην κατανόηση κατασκευής του μνημείου; Τελικά, ο τέταρτος θάλαμος είναι σκαμμένος στον φυσικό βράχο;
Πόσο σύνηθες στους μακεδονικούς τάφους είναι η κατασκευή να αρχίζει από μέσα προς τα έξω; Να κατασκευάζεται ο κυρίως ταφικός θάλαμος, λαξεμένος στον φυσικό λόφο και καθώς κατευθύνεται, «βγαίνει» η κατασκευή προς τα έξω, να χτίζονται οι υπόλοιποι χώροι;
Ο καθηγητής Κλασικής Αρχαιολογίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, κ. Πάνος Βαλαβάνης στο TheTOC.gr.
Τέταρτος θάλαμος: Σκαμμένος ή χτισμένος;
«Η προσέγγιση της αντίστροφης λογικής είναι χρήσιμη γιατί, εκτός των άλλων, βοηθάει να κατανοήσουμε και τον τρόπο με τον οποίο κατασκευάστηκε το μνημείο. Το εάν ο τέταρτος θάλαμος είναι σκαμμένος ή χτισμένος, θα το μάθουμε αργά ή γρήγορα. Ομως αυτό έχει να κάνει με τη γεωλογική διαμόρφωση του υπεδάφους.
Σχετίζεται άμεσα με τη μορφή του εσωτερικού του λόφου –όχι του τύμβου, αλλά του φυσικού λόφου, πια. Το ότι, από τον τρίτο προς τον τέταρτο χώρο πιθανώς υπάρχει ράμπα ή σκάλα, αυτό ναι, θα μπορούσε να μας οδηγήσει στην υπόθεση ότι, αφετηρία για την κατασκευή του τάφου ήταν κάτι φυσικό, που διαμορφώθηκε σε ταφικό θάλαμο ή ότι υπήρχε κάτι άλλο σε αυτό το βάθος, με το οποίο έπρεπε να σχετιστεί ο ταφικός θάλαμος. Αυτή είναι μία σοβαρή ένδειξη αλλά θα δούμε».
Μακεδονικοί τάφοι: Μέχρι τώρα στο ίδιο επίπεδο
«Η μέχρι τώρα εμπειρία των μακεδονικών τάφων έχει δείξει ότι όλοι οι θάλαμοι (και προθάλαμοι) βρίσκονται στο ίδιο επίπεδο. Και είναι όλοι χτισμένοι. Η κατασκευή εξελίσσεται από κάτω προς τα επάνω και από τον τελευταίο –τον κυρίως ταφικό θάλαμο- προς τον προθάλαμο.
Το γεγονός ότι εδώ έχουμε την εις βάθος κατεύθυνση του τετάρτου θαλάμου μας υποψιάζει ότι, η αφετηρία θα μπορούσε να έχει γίνει από κάτι προϋπάρχον. Το οποίο έπρεπε να "ανέβει" ψηλότερα, έτσι ώστε η έξοδος να είναι στο επίπεδο του εδάφους. Βεβαίως όλα θα μπορούσαν να έχουν γίνει και από λόγους μεγαλύτερης προστασίας του μνημείου από την τυμβωρυχία, κάτι για το οποίο ήταν ιδιαιτέρως υποψιασμένοι οι κατασκευαστές του τάφου».
«Επικοινωνία» με τις παλαιότερες ταφές του λόφου
«Οχι, δεν φαίνεται να επικοινωνούσαν εσωτερικά. «Πρακτική» σχέση δεν πρέπει να υπάρχει. Είναι όμως πιθανό αυτοί που στο τέλος του 4ου αιώνα π.Χ. έφτιαξαν τον τύμβο να "έπεσαν" σε κάποια παλαιότερη ταφή. Οι αρχαίοι έδειχναν εν γένει σεβασμό στις παλαιότερες ταφές. Εάν ένα νέο, μεγάλο έργο εμποδιζόταν από μια παλαιότερη ταφή, δεν την κατέστρεφαν, την σέβονταν, μετακινώντας τα οστά του "παλιού" νεκρού.
Ο τόπος έχει μια "ταφική δυναμική", που, όπως έχουμε πει, σχετίζεται κυρίως, με τη θέση του. Με το γεγονός ότι, βρίσκεται σε επίκαιρο σημείο διασταύρωσης οδών (χερσαίων, ποταμίων, θαλασσίων κ.ά.). Με το γεγονός δηλαδή ότι, είναι ένας τηλεφανής χώρος. Συνεπώς, ένα σημείο που "βοηθά" τους επιγιγνομένους να θυμούνται τους νεκρούς τους».
Αλλο σημείο εισόδου;
«Μόνο εάν γίνει μία εγκάρσια σχεδιαστική τομή στον τύμβο θα κατανοήσουμε τη σχέση των ταφών Λαζαρίδη με το νεότερο οικοδόμημα, τον τάφο ο οποίος ανασκάπτεται τώρα. Έχω την αίσθηση -από μία πολύ "εξωτερική οπτική"- ότι ο εν λόγω τάφος βρίσκεται πολύ βαθύτερα από τις αρχαϊκές και κλασικές ταφές, οι οποίες φαίνεται ότι βρίσκονταν πιο ψηλά, κοντά στην επιφάνεια του προϋπάρχοντος φυσικού λόφου».
Τοιχογραφίες μόνο στον κυρίως ταφικό θάλαμο;
«Οχι, τοιχογραφίες έχουμε και στις προσόψεις. Θυμίζω τον λεγόμενο "τάφο της Κρίσεως", στα Λευκάδια, κοντά στη Νάουσα, που αναπαριστά τον νεκρό σε μία καταπληκτική ζωγραφική παράσταση, όρθιο, ανάμεσα στους τρεις κριτές του Αδη. Αρα, και οι προσόψεις και οι προθάλαμοι και οι ταφικοί θάλαμοι των μακεδονικών τάφων ήταν χώροι στους οποίους θα μπορούσε να υπάρξει τοιχογραφικός διάκοσμος. Μέχρι τώρα, τα λίγα που έχουμε βρει στον Καστά είναι τα κυμάτια των επικράνων, οι ρόδακες και οι ολοκόκκινες ζωγραφισμένες επιφάνειες. Παραστάσεις δεν έχουν βρεθεί ακόμη».
Πιθανότητα κατασκευής σε διαφορετικές χρονικές φάσεις
«Υπάρχει ενιαία αντίληψη διαμόρφωσης των εσωτερικών χώρων. Είναι τέτοια η σύνδεση των μερών, της τοιχοδομίας των θαλάμων, του ενός με τον άλλο, ώστε δεν υπάρχει περιθώριο για υποθέσεις περί δύο φάσεων κατασκευής».
Τι αγνοούσαμε για τους μακεδονικούς τάφους
Ο ακέραιος περίβολος
«Κατ’ αρχάς, το μέγεθος του τύμβου -παρ' όλο που οι τύμβοι των άλλων μακεδονικών τάφων δεν έχουν σωθεί ακέραιοι. Επειδή είναι χωμάτινοι, φθείρονται εύκολα από καιρικές συνθήκες, πάροδο χρόνου, γεωργικές εργασίες κ.ά. Ομως, η ύπαρξη του ακέραιου περιβόλου μας βοήθησε να κατανοήσουμε για πρώτη φορά, τα μεγέθη των ταφικών τύμβων.
Οπως και η ύπαρξη του Λέοντος, στην κορυφή. Τέτοιου τύπου γλυπτά, όπως ο Λέων, θα πρέπει να έστεφαν και άλλους μακεδονικούς τάφους, όπου όμως δεν υπήρξε δυνατότητα να επισημανθούν».
Ο αριθμός των γλυπτών
«Το επόμενο σημείο πρωτοτυπίας είναι ο μεγάλος αριθμός του γλυπτού διακόσμου. Δεν το είχαμε συνηθίσει μέχρι τώρα. Ελάχιστα γλυπτά έχουν βρεθεί σε μακεδονικούς τάφους, όπως η ανάγλυφη ζωφόρος και οι μετόπες του τάφου των Λευκαδίων, που προαναφέραμε. Αυτός ο αριθμός γλυπτών είναι πρωτόγνωρος».
Μεγάλος αριθμός χώρων - θαλάμων
«Επίσης, ο μεγάλος αριθμός προθαλάμων. Ενώ είχαμε συνηθίσει στο "ένα-δύο", προθάλαμος/θάλαμος, τώρα έχουμε μία κατά μήκος ανάπτυξη. Πιθανώς, το μεγάλο μήκος ανάπτυξης των διαδοχικών θαλάμων έχει να κάνει και με την "ανάγκη" (από τη στιγμή που αναφερθήκαμε στο βάθος του ταφικού θαλάμου και στη σχέση του με την επιφάνεια), να βγει η είσοδος, από έναν ταφικό θάλαμο που ήταν αρκετά μέσα, στην περιφέρεια του τύμβου. Βεβαίως, αυτό θα μπορούσε να έχει επιτευχθεί πολύ ευκολότερα και φθηνότερα με έναν πολύ μακρύ "δρόμο" είσόδου».
Η κατά μήκος «διήγηση»
«Αυτή η επιλογή μας οδηγεί σε μιαν άλλη υπόθεση: Μήπως η ύπαρξη των πολλών, διαδοχικών ταφικών θαλάμων είχε να κάνει με την ανάγκη τίμησης του νεκρού και με την τοποθέτηση γλυπτών και άλλων στοιχείων, τα οποία έπρεπε να αναπτυχθούν σε μία κατά μήκος "διήγηση"».«... Όταν οι αρχιτεκτονικές μορφές δεν ερμηνεύονται από εμφανείς πρακτικούς λόγους, τότε ψάχνουμε για συμβολικούς ...»
(Πηγή: TheTOC.gr)
1 σχόλιο:
Συγχαρητηρια για την δουλειά σου
Δημοσίευση σχολίου