Δευτέρα 14 Μαρτίου 2022

Χαράγματα και κώδικες…από την εποχή των παγετώνων


«ΛΕΠΤΟΜΕΡΕΙΕΣ» - ΜΑΡΤΙΟΣ 2022

Αρχαιολογικό Μουσείο Ιωαννίνων – Αίθουσα 1 – Προϊστορική Ήπειρος

📍 «Χαράγματα και κώδικες…από την εποχή των παγετώνων.»

  Το θραύσμα καμένου οστού, που έχει μήκος μόλις 4,3 εκ. και φέρει δύο «σειρές» από εγχαράξεις, ανήκε σε θήραμα παλαιολιθικών κυνηγών-τροφοσυλλεκτών, οι οποίοι διέμεναν εποχικά στο σημερινό Ζαγόρι. Οι πλανόβιοι εκείνοι κάτοικοι της Ηπείρου πριν από 17.000 χρόνια ενσωμάτωσαν το φαράγγι-κοιλάδα του Βίκου-Βοϊδομάτη στα περιφερειακά δίκτυα διαχείρισης φυσικών πόρων. Το νέο τοπίο δράσης τους διασυνδέεται με τις βελτιωμένες, αλλά ασταθείς, κλιματικές συνθήκες προς το τέλος της τελευταίας εποχής των παγετώνων.

  Το ανασκαφικό εύρημα, μαζί με λίγα παρόμοια, προέρχεται από τη βραχοσκεπή Κλειδί. Το ευρύχωρο καταφύγιο χρησιμοποιούσαν εντατικά μεικτής σύνθεσης ομάδες (π.χ. οικογένειες) για τρεις κυρίως χιλιετίες. Το θραύσμα εντοπίστηκε ανάμεσα σε μερικές εκατοντάδες χιλιάδες κατακρεουργημένα οστά ζώων, πρωτίστως από αιγάγρους και αγριόγιδα. Πρόκειται για τα απορρίμματα τεμαχισμού και διαμοιρασμού της τροφής, κατεργασίας της προβιάς κ.ο.κ. Πολυπληθή είναι και τα σύνολα από τη λάξευση του πυριτόλιθου, πέτρωμα από το οποίο οι ένοικοι κατασκεύαζαν τον εξοπλισμό τους (π.χ. αιχμές για βέλη, μαχαίρια, κοπίδια, ξέστρα). 

 Το εγχάρακτο οστό τοποθετείται συμβατικά σε μια σπάνια, ανά τον κόσμο, «κατηγορία» πρώιμων τρόπων αποθήκευσης- μετάδοσης πληροφορίας και επικοινωνίας. Αναμφίβολα δυσερμήνευτα, συνδέονται με το πολυσύνθετο ζήτημα της συμβολοποίησης και του μακραίωνου «βιογραφικού» της. Πρόκειται για μια ζωηρή διεπιστημονική συζήτηση, όπου συνομιλούν αρχαιολόγοι, ανθρωπολόγοι, βιολόγοι, νευροεπιστήμονες, γλωσσολόγοι, ψυχολόγοι, φιλόσοφοι κ.ά. Η έρευνα προβληματίζεται ιδιαίτερα για τις «απαρχές», την ποικιλομορφία και τα συγκείμενα αποτύπωσης, χρήσης και κατανάλωσης αφηρημένων σημείων-σχημάτων και συνθέσεων που προσλάμβαναν νοήματα και σημασίες μέσα σε κοινωνικά και εθιμικά δρώμενα.

 Στο συγκεκριμένο οστό, η εγχάραξη έγινε προσεκτικά στην ήδη επεξεργασμένη εξωτερική επιφάνεια. Οι εγκοπές, ανά «σειρά», έχουν το ίδιο σχεδόν μήκος και βάθος με καταφανή την πρόθεση να ισαπέχουν μεταξύ τους. Σημειακά, διακρίνονται κάποια πιο αβαθή χαράγματα, μάλλον δοκιμές κατά την διαδικασία. Δεν είναι σίγουρο, ωστόσο, εάν οι δύο «σειρές» έγιναν από το ίδιο «χέρι» και μονομιάς. Ερώτημα, ακόμη, παραμένει εάν τα μακροσκοπικά παρατηρούμενα ίχνη κόκκινου ιζήματος αποτελούν υπολείμματα του περιβάλλοντος ανεύρεσης ή επίθετης ώχρας. Σε όποια περίπτωση, η εμπεδωμένη γνώση και η τεχνική είναι αξιοσημείωτες. Περαιτέρω μικροσκοπικές και άλλες αναλύσεις αναμφίβολα θα αποδώσουν αξιοποιήσιμες «λεπτομέρειες» για την ερμηνευτική προσέγγιση.

 Υλικά κατάλοιπα, όπως το εγχάρακτο οστό από την ορεινή ενδοχώρα της Ηπείρου, και η «βιογραφία» τους ενδυναμώνουν τη σύγχρονη πλέον θεώρηση πως οι κοσμοαντιλήψεις και οι κοινωνικές δομές των κυνηγών-τροφοσυλλεκτών ήταν ιδιαίτερα περίπλοκες. Με την σπανιότητα τέτοιων δειγμάτων δεδομένη, η αρχαιολογική διερώτηση αγγίζει ιδιαίτερους ρόλους ή και ταυτότητες για ορισμένα ίσως μέλη των παλαιολιθικών κοινοτήτων και βίους που δεν εξισώνονται με μόνον τον σκοπό να «γεμίσει το στομάχι».

Ελένη Κοτζαμποπούλου, αρχαιολόγος

📍 Θραύσμα οστού ζώου με εγχαράξεις /Ύστερη Ανώτερη Παλαιολιθική /Βραχοσκεπή Κλειδί / Π.Ε. Ιωαννίνων

μήκος: 0,043μ. εξωτ. διάμ.: 0,013μ.

Αρ. Ευρετηρίου: ΑΜΙ 10574

δημοσιευμένο 

Adam, E. and E. Kotjabopoulou 1997. “The Organic Artefacts from Klithi.” In Klithi: Palaeolithic Settlement and Quaternary Landscapes in Northwest Greece, Vol.1, edited by G.N. Bailey, 245-261. Cambridge: McDonald Institute for Archaeological Research.

d' Errico, F., Doyon, L. Colagé, I. et al. 2017. “From number sense to number symbols. An archaeological perspective.” Phil. Tran. R. Soc. B 373: 2016058. https://doi.org/10.1098/rstb.2016.0518 

📍 Δράση «ΕΧΩ ΜΙΑ ΑΠΟΡΙΑ». Στο leptomeries100@gmail.com μπορείτε να στείλετε κάποιο ερώτημα για το πιο πάνω εύρημα-έκθεμα και ο/η αρχαιολόγος συντάκτης/τρια του λήμματος θα σας απαντήσει με περισσότερες πληροφορίες σε εύθετο χρόνο. Ευχαριστούμε για τη συμμετοχή σας!

(Πηγή: Αρχαιολογικό Μουσείο Ιωαννίνων)

Δεν υπάρχουν σχόλια: