Οι γρίφοι και τα μυστήρια γύρω από το ταφικό μνημείο της Αμφίπολης παραμένουν και οι προσπάθειες της ανασκαφικής ομάδας λίγο πριν από το τέλος της ανασκαφής επικεντρώνονται στο τεχνητό όρυγμα που εντοπίσθηκε στον τρίτο θάλαμο, κάτω από το ύψος του δαπέδου, σε μια επιφάνεια περίπου 8,5 τετραγωνικών μέτρων.
Ένα δάπεδο από πώρινους λίθους, που περιγράφεται ως σφραγιστικό δάπεδο και κάτω από το οποίο είναι το όρυγμα που έχει ανοιχτεί πάνω στο σχιστολιθικό πέτρωμα του λόφου Καστά. Το βάθος του υπολογίζεται σε πάνω από 1,5 μέτρο και υπάρχει, όπως και στους υπόλοιπους θαλάμους του ταφικού μνημείου, επίχωση με ιλυώδη άμμο.
Στην αποχωμάτωση που έχει φτάσει σε ένα ύψος 140 εκατοστών κάτω από το δάπεδο έχουν έρθει στο φως μέσα στο όρυγμα μια σειρά από ευρήματα, με τελευταίο το δεύτερο μαρμάρινο θυρόφυλλο διαστάσεων, 2 x 0,90 x 0,15 μ. και βάρους περίπου 1,5 τόνου! Στη συγκεκριμένη επίχωση έχουν βρεθεί επίσης αρχικά το κεφάλι της δεξιάς Σφίγγας, το βόρειο τμήμα του μαρμάρινου κατωφλίου, θραύσματα των φτερών, καθώς και μέρος του λαιμού της αριστερής σφίγγας.
Το σημείο όπου εντοπίστηκαν τα παραπάνω ευρήματα έχει προκαλέσει πολλά ερωτηματικά, με κάποιους αρχαιολόγους, όπως η καθηγήτρια Κλασικής Αρχαιολογίας και διευθύντρια της πανεπιστημιακής ανασκαφής στη Βεργίνα, Χρυσούλα Παλιαδέλη, να κάνουν λόγο για «αποθέτη», στον οποίο σε υστερότερο χρόνο από αυτόν της κατασκευής του μνημείου συγκεντρώθηκαν και θάφτηκαν κομμάτια των γλυπτών που άφησαν πίσω τυμβωρύχοι, σε μια ενέργεια εξαγνισμού που απέβλεπε στην αποκατάσταση της ιερόσυλης πράξης τους.
Αναπάντητα ερωτήματα
Λίγο πριν από το τέλος της ανασκαφής και ενώ παραμένει πάντα αναπάντητο το μεγάλο ερώτημα για το ποιος ήταν ο «ιδιοκτήτης» αυτού του εντυπωσιακού και πρωτόγνωρου μνημείου, το «Εθνος της Κυριακής» ζήτησε από γνωστές προσωπικότητες του αρχαιολογικού κόσμου να κάνουν μια συνολικότερη αποτίμηση της ανασκαφής της Αμφίπολης.
Οι εικασίες για την ταυτότητα του νεκρού που έχουν διατυπωθεί μέχρι τώρα είναι πολλές, όμως αυτό που επισημαίνεται από τους περισσότερους είναι ότι οπωσδήποτε επρόκειτο για κάποιο σημαίνον πρόσωπο που έζησε και πέθανε στην Αμφίπολη στο τέλος του 4ου π.Χ. αιώνα έως τις αρχές του 3ου π.Χ. αιώνα. Ακόμη ότι όλα τα ευρήματα του ταφικού μνημείου χαρακτηρίζονται από εκλεκτικισμό, που συνάδει με την ταραγμένη εκείνη εποχή και καταδεικνύει την εξουσία, τη δύναμη αλλά και την οικονομική ευρωστία των διαδόχων του Μεγάλου Αλεξάνδρου, κάτι που αποτυπώνεται και καλλιτεχνικά.
ΣΤΕΛΛΑ ΔΡΟΥΓΟΥ
Ομότιμη καθηγήτρια Αρχαιολογίας του ΑΠΘ
Να μην κάνουμε υποθέσεις εργασίας
Μέχρις εδώ που έφτασε η ανασκαφή, είμαστε μπροστά σε ένα πολύ σημαντικό και εντυπωσιακό ταφικό μνημείο. Επιπλέον είναι πολύ γοητευτικά όλα τα ερωτήματα που τίθενται, από το πότε και από ποιους έγινε η σύλησή του μέχρι το ποιος μπορεί να είναι ο ένοικος ή γιατί έγινε αυτό το μνημείο. Είναι καλό να μην κάνουμε υποθέσεις εργασίας, να μην πιέζουμε τα πράγματα, γιατί στην έρευνα δεν υπάρχει πρέπει. Ολα μας τα δείχνουν και τα αποδεικνύουν τα απτά στοιχεία. Χρειάζεται υπομονή και πολλή δουλειά και θέλω να σημειώσω ότι τώρα πλέον χρειάζεται η στήριξη της πολιτείας γιατί το μνημείο είναι πολύ ταλαιπωρημένο, οπότε απαιτείται φροντίδα και οικονομική στήριξη για να αποδοθεί στο κοινό, ύστερα βέβαια από πολύ καιρό.
Από τα μέχρι τώρα δεδομένα έχουμε μια πολύ εντυπωσιακή διακόσμηση που αντικατοπτρίζει πολλούς αιώνες. Ο τρίτος θάλαμος γέμισε προσδοκίες από τις κραυγές θαυμασμού που υπήρξαν. Οι μακεδονικοί τάφοι μάς δείχνουν κάθε φορά και κάτι αλλιώτικο. Είμαστε ευχαριστημένοι από τη γλυπτική και τη διακόσμηση στους προηγούμενους θαλάμους. Ολα τα ευρήματα χαρακτηρίζονται από εκλεκτικισμό, που συνάδει με την ταραγμένη εκείνη εποχή και αποτυπώνει την εξουσία, τη δύναμη, αλλά και την οικονομική ευρωστία των διαδόχων του Μεγάλου Αλεξάνδρου -αυτό αποτυπώνεται και καλλιτεχνικά. Σε αυτό οφείλουμε να σταθούμε μέχρι τώρα και όχι στο γιατί είναι άδειος ο τρίτος θάλαμος. Αυτό θα απαντηθεί από την έρευνα.
Στον τάφο του Φιλίππου στη Βεργίνα, η έκπληξη είναι στην πρόσοψη και όχι στον ταφικό θάλαμο, ο οποίος ήταν πολύ απλός. Βέβαια μας έδωσε τη χρυσή λάρνακα, αλλά ο υπόλοιπος χώρος δεν είχε κάτι ιδιαίτερο. Οπότε δεν μπορούμε να πούμε πως έπρεπε ο τρίτος θάλαμος στο ταφικό μνημείο στον τύμβο Καστά να είχε κάτι πιο εντυπωσιακό, πιο αξιόλογο από ό,τι είχαμε δει.
ΜΙΧΑΛΗΣ ΤΙΒΕΡΙΟΣ
Ομότιμος καθηγήτης Κλασικής Αρχαιολογίας του ΑΠΘ
Στο χώμα του τρίτου θαλάμου οι απαντήσεις
Κατ' αρχάς υπάρχουν ορισμένα δεδομένα στον τύμβο Καστά που δεν αμφισβητούνται. Οπως ότι το μνημείο είναι ταφικό και όχι ιερό, ότι χρονολογείται στο τελευταίο τέταρτο του 4ου π.Χ. αιώνα, ότι είναι συλημένο και ότι είναι εντυπωσιακό και πρωτόγνωρο. Η ανασκαφή φτάνει στο τέλος της και θα ξεκινήσει σταδιακά η μελέτη του μνημείου. Αλλά ξεκαθαρίζω για άλλη μια φορά ότι δεν πρόκειται για ιερό στο οποίο προσέρχονταν πιστοί για να αφήσουν αναθήματα. Δεν έχει τη μορφή ιερού, δεν βρέθηκαν αναθήματα, είναι αναμφισβήτητα ένα ταφικό κτίσμα, πρωτόγνωρο, το οποίο επίσης αναμφισβήτητα εντάσσεται στον τύπο του μακεδονικού τάφου. Επιπλέον απόδειξη ότι πρόκειται για ταφικό μνημείο είναι και το γεγονός ότι καλύφθηκε με χώμα και λόφο, ένας λόφος βέβαια υπήρχε εκεί, αλλά προστέθηκε χώμα, και στην κορυφή του μεγάλου λόφου τοποθετήθηκε το λιοντάρι.
Το επόμενο βήμα είναι ο καθαρισμός και η αποκάλυψη στο σύνολό του του τρίτου θαλάμου. Το χώμα του τρίτου θαλάμου μπορεί να αποκαλύψει κάποια ίχνη που θα μας οδηγήσουν στο φύλο του ενοίκου ή των ενοίκων. Μόνο εκεί μπορεί να βρεθεί κάτι αξιοποιήσιμο, μακάρι βέβαια να βρεθεί λάρνακα, αλλά οποιοδήποτε ίχνος που δεν θα είχε αξία για τους τυμβωρύχους και το εγκατέλειψαν πίσω τους θα είναι πολύτιμο για την έρευνα. Εχουν γίνει πολλές εικασίες για την ταυτότητα του νεκρού, οπωσδήποτε πάντως πρόκειται για κάποιο σημαίνον πρόσωπο που έζησε και πέθανε στην Αμφίπολη στο τέλος του 4ου π.Χ. αιώνα έως τις αρχές του 3ου π.Χ. αιώνα.
Η κοινή λογική λέει πως όποιος ήταν θαμμένος εκεί έχει άμεση σχέση με την περιοχή. Δεν ήρθε κάποιος από αλλού. Εγώ έχω πει κατ' επανάληψη ότι το μεγαλοπρεπές μνημείο μπορεί να έχει χτιστεί για τη σύζυγο του Μεγάλου Αλεξάνδρου Ρωξάνη και τον γιο τους Αλέξανδρο Δ', ή για τον ναύαρχο του Μεγάλου Αλεξάνδρου Νέαρχο. Αλλά όλα αυτά είναι υποθέσεις εργασίας, εικασίες, και ως τέτοιες θέλω να εκληφθούν για να μη δημιουργούνται παρεξηγήσεις. Δεν θα απογοητευτώ καθόλου ακόμη κι αν δεν βρεθεί τίποτε άλλο, θα απογοητευτούν όσοι εξέθρεψαν προσδοκίες και έκαναν σενάρια επί σεναρίων χωρίς να γνωρίζουν. Από μόνο του το μνημείο είναι πρωτόγνωρο, αξιόλογο και πολύ σπουδαίο για την επιστήμη της αρχαιολογίας, θα εμπλουτίσει τη γνώση μας και θα δώσει αφορμή για έρευνες πολλών χρόνων από δω και μπρος. Θέλω επίσης να κάνω μια παρατήρηση, η ανασκαφή πρέπει να είναι επιστημονική, όταν βλέπω μπουλντόζες πολύ αμφιβάλλω...
ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΣΟΥΕΡΕΦ
Αρχαιολόγος, προϊστάμενος Εφορείας Αρχαιοτήτων Ιωαννίνων
Δεν αποκλείω να βρεθούν και άλλοι τάφοι
Με αφορμή αυτή την ανασκαφή εστιάσαμε την προσοχή μας σε μια πολύ ενδιαφέρουσα τοποθεσία, την Αμφίπολη. Μια πόλη που λόγω της θέσης της είχε πρόσβαση στα ορυχεία χρυσού του Παγγαίου και ένα ασφαλές λιμάνι, γι' αυτό και τη διεκδίκησαν πολλοί μέχρι να επικρατήσουν οι Μακεδόνες. Δεν είναι καθόλου τυχαίο στο σημείο που αναγέρθηκε το ταφικό αυτό μνημείο, καθώς είναι ορατό από μεγάλη απόσταση. Οπωσδήποτε είναι ένα εντυπωσιακό και μεγαλοπρεπές ταφικό μνημείο και παραπέμπει σε τύπο μακεδονικού τάφου, με τη ναόσχημη πρόσοψη και τη θέση του δίπλα στον δρόμο.
Τα τρία στοιχεία που το ξεχωρίζουν είναι ασφαλώς οι Σφίγγες, οι Καρυάτιδες, αυτές οι κόρες που μετέχουν σε νεκρικές τελετές με χοές (Ερέχθειο), και το ψηφιδωτό, ένα πρωτόγνωρο εύρημα με εικονιστικό θέμα παρόμοιο με αυτό ιδιωτικών οικιών στην Πέλλα. Αυτά τα τρία μαζί με τη χαρακτηριστική μαρμάρινη θύρα οδηγούν στο μακεδονικό βασίλειο και παρότι μόνο υποθέσεις εργασίας μπορούμε να κάνουμε, εκτιμώ ότι ο νεκρός έχει σχέση με την αριστοκρατία της εποχής.
Πιθανόν να είναι θαμμένος εκεί ο φρούραρχος Αριστόνους, διοικητής της μακεδονικής φρουράς της Αμφίπολης, ή ίσως ο γιος του Μεγάλου Αλεξάνδρου, Αλέξανδρος Δ'. Επίσης δεν αποκλείω μέσα στον περίβολο να υπάρχουν και άλλοι τάφοι, γιατί ο περίβολος αποδεικνύεται πολύ μικρός για αυτό το μνημείο μόνο. Ακόμη ωστόσο και αν δεν βρεθεί τίποτα για την ταυτότητα του νεκρού, η μελέτη της ανασκαφής θα οδηγήσει σε ισχυρές πιθανότητες. Ενα ερώτημα που πρέπει επιπλέον να απαντηθεί είναι αν η σύληση έγινε μόνο για τον πλουτισμό των τυμβωρύχων, αν δηλαδή πήραν χρυσά, ασημένια, χάλκινα αντικείμενα και μόνο αυτά. Σίγουρα πάντως η σύληση έγινε σε πολλές και διαφορετικές περιόδους, επειδή το μνημείο ήταν ξεχωριστό.
Η αρχαιολογική κοινότητα θα ήταν ευτυχής αν ο καθαρισμός του κονιάματος αποκάλυπτε γράμματα ή κάποια ίχνη που να μαρτυρούν κάτι περισσότερο, ακόμη και ότι αυτό είναι κενοτάφιο ή είχε πολλαπλές ταφές. Οπου και όποτε και αν οδηγήσει η μελέτη, πρόκειται για ένα μοναδικό, εντυπωσιακό και μεγαλοπρεπές ταφικό μνημείο που αναμένουμε όλοι με αγωνία να μάθουμε πότε και από ποιους χρησιμοποιήθηκε.
ΝΙΚΟΣ ΜΠΕΛΟΓΙΑΝΝΗΣ
Χημικός μηχανικός, τ. Eπικεφαλής του Κέντρου Λίθου του ΥΠΠΟ
Η δικαίωση του δάσκαλου Λαζαρίδη
Η Αμφίπολη ήταν ίσως η πρώτη «αποστολή» που ανέλαβα μόλις προσλήφθηκα το 1977 στην Αρχαιολογική Υπηρεσία. Καταπληκτικός δάσκαλος ο Δημήτρης Λαζαρίδης, ακόμη και για τους μη αρχαιολόγους, αναφερόταν συνεχώς στους τυμβωρύχους της αρχαιότητας και στους σύγχρονους λαθρανασκαφείς και αρχαιοκάπηλους, που είχαν ρημάξει όλη την Ανατολική Μακεδονία. Ισως αυτός ήταν ένας από τους λόγους που τότε είχε ασχοληθεί κυρίως με την οργάνωση της πόλης: ξύλινη γέφυρα, σύστημα αποχέτευσης, οχύρωση.
Τον Ιούνιο του 1978 είχα την ευκαιρία να δω τον χώρο λίγες βδομάδες πριν και αμέσως μετά τον μεγάλο σεισμό της Βόλβης, με επίκεντρο σχεδόν σε ίση απόσταση ανάμεσα σε Θεσσαλονίκη και Αμφίπολη. Τότε εμπέδωσα ότι οι γεωλογικές ανακατατάξεις (ιζηματογένεση, σεισμοί) είχαν παίξει σημαντικότατο ρόλο στην ιστορία της περιοχής. Προ μηνός περίπου είδα στο Ιντερνετ μια γκραβούρα της Αμφίπολης του 1831 που έδειχνε τον λόφο Καστά να υψώνεται στην όχθη της λίμνης (πιο σωστά, βάλτου) Κερκινίτιδας, με τον Στρυμόνα να τη γεμίζει. Ηταν αδύνατον επίσης να δεχτώ το επί τούτου παραγέμισμα του τάφου με άμμο. Μια αναζήτηση στη βιβλιογραφία για τον σεισμό του 597 μ.Χ. στους Φιλίππους, για τον οποίο αναφερόταν ότι άλλαξε την κοίτη του Στρυμόνα, ήταν το κλειδί για την παραδοχή ότι από τότε η λίμνη βρέθηκε επί αιώνες κάτω από το νερό και γέμισε με απλούστατη διαδικασία ιζηματογένεσης.
ΠΑΝΟΣ ΒΑΛΑΒΑΝΗΣ
Καθηγητής Κλασικής Αρχαιολογίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών
Η αρχιτεκτονική είναι πρωτοφανής
Ύστερα από δυόμισι μήνες ανασκαφής μένει το ίδιο το σπουδαίο μνημείο, το οποίο προεκτείνει τις γνώσεις μας σε σχέση με τη μακεδονική ταφική αρχιτεκτονική. Παρόλο που πρόκειται για έναν ακόμη μακεδονικό τάφο στους εκατό που έχουμε ερευνήσει, αυτός εμφανίζει αρχιτεκτονικά χαρακτηριστικά τα οποία είναι πρωτοφανή...
Η αίσθησή μου είναι ότι η εργασία αυτή καθεαυτήν έγινε κάτω από πολύ πιεστικές συνθήκες που δεν βοήθησαν στην ιδανική διαδικασία έρευνας και μελέτης. Οι άνθρωποι που έφεραν το έργο εις πέρας είναι αξιοθαύμαστοι. Οποιοσδήποτε κι αν ήταν εκεί, με τέτοιες συνθήκες, δεν θα μπορούσε να κάνει καλύτερη δουλειά. Δεν πρέπει να γίνονται έτσι οι ανασκαφές και δεν ήμασταν μαθημένοι να γίνονται με τέτοιον τρόπο οι ανασκαφές...
Από δω και στο εξής θα πρέπει να δούμε κάθε λεπτομέρεια στο μνημείο. Και κυρίως στον τρίτο θάλαμο με πλήρη καθαρισμό του δαπέδου, με έλεγχο του χαλαρού ή κενού τμήματος, έτσι ώστε να υπάρξει βεβαιότητα ότι το μνημείο έχει τελειώσει. Η πιθανότητα να έχουμε κι έναν υπόγειο χώρο ή ίσως μια υπόγεια κρύπτη για τον νεκρό είναι σημαντική. Αλλά επειδή είδαμε ότι βρέθηκε κι εκεί, μέσα στην τομή, ένα θυρόφυλλο, σημαίνει ότι οι τυμβωρύχοι έχουν ερευνήσει και τον πιθανό υπόγειο χώρο... Θα μπορούσε να σκεφτεί κανείς ότι εάν στον υπόγειο χώρο υπήρχαν κάποια ογκώδη μαρμάρινα αντικείμενα, π.χ. μια κλίνη μαρμάρινη, μια σαρκοφάγος, αυτά δεν θα μπορούσαν εύκολα να τα πάρουν. Μόνο αυτό θα μπορούσα να περιμένω, εάν αυτός ο υπόγειος χώρος είναι κατασκευασμένος από τους δημιουργούς του τάφου και δεν είναι αποτέλεσμα απόπειρας των τυμβωρύχων να ελέγξουν εάν υπάρχει κάτι κάτω από το δάπεδο.
ΡΕΝΑ ΠΕΠΠΑ ΠΑΠΑΪΩΑΝΝΟΥ
Καθηγήτρια του Τμήματος Ιστορίας και Αρχαιολογίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών
Δεν επιτρέπεται να κάνουμε προβλέψεις
Πρόκειται για ένα πολύ σπουδαίο εύρημα και περιμένουμε όλοι να μάθουμε πώς θα τελειώσει αυτή η ανασκαφή. Πώς θα μελετηθούν τα αντικείμενα που έχει δώσει η ανασκαφή. Τι άλλο θα μπορούσε να πει κανείς σαν να μαντεύει πράγματα εφόσον δεν είναι ο ανασκαφέας; Αυτό με προβληματίζει στο ερώτημα καθώς είμαι κι εγώ ανασκαφέας. Γνωρίζω τη μέθοδο με την οποία γίνονται οι ανασκαφές και εκπλήσσομαι με το ερώτημα. Υπάρχει μια τεχνική της ανασκαφής την οποία έχω διδάξει 13 ολόκληρα χρόνια στους φοιτητές. Αυτή λοιπόν η τεχνική μάς λέει ένα πράγμα: όταν αρχίζεις μια ανασκαφή πρέπει να συγκεντρωθείς σε ένα σύστημα με το οποίο σκάβεις μέχρις ότου την τελειώσεις. Και όταν τελειώσεις την ανασκαφή με όλα τα στρωματογραφικά θέματα τα οποία θα συγκεντρώσεις και θα μελετήσεις, θα πάρεις τα κινητά και τα σταθερά ευρήματα. Υστερα από μελέτη θα φτάσεις στο συμπέρασμα ως αρχαιολόγος.
Από πλευράς επιστημονικής δεν μπορώ να πω κάτι άλλο. Αυτή είναι η επιστημονική τεχνική της ανασκαφής. Δεν μας επιτρέπεται ως επιστήμονες να προβλέπουμε. Είναι έξω από την επιστημονική δεοντολογία. Υπάρχει συγκεκριμένη μέθοδος την οποία δεν είδα πουθενά στα δημοσιεύματα. Είναι όπως αυτός που είναι μπροστά στο μικροσκόπιο της παρατήρησης και δεν περιμένει να δείξει κάτι, αλλά κάνει υποθέσεις. Το κοινό αγωνιά να δει τι γίνεται παραπέρα, αλλά αυτός που κάνει την ανασκαφή και έχει την ευθύνη πρέπει να φερθεί ως επιστήμων, όχι ως ο άνθρωπος που μπορεί να ανακοινώσει διάφορα πράγματα, ελπίδες κ.τ.λ. Ο καθηγητής μου Νικόλαος Κοντολέων, ο οποίος έχει αποβιώσει εδώ και πολλά χρόνια, έλεγε: «Ο,τι βγάλει η σκαπάνη. Προσέχετε ένα πράγμα, μην τυχόν πείτε κάτι για το οποίο θα πρέπει να διαψεύσετε αργότερα. Θα πρέπει να περιμένετε μέχρι το τέλος υπομονετικά». Ετσι κι εγώ δεν θέλω να προβλέψω, γιατί οι προβλέψεις είναι έξω από το επιστημονικό έργο.
ΕΛΕΝΗ ΜΑΝΑΚΙΔΟΥ
Αναπληρώτρια καθηγήτρια Αρχαιολογίας στο ΑΠΘ
Το ψηφιδωτό μπορεί να μας διαφωτίσει
Oταν καθαρίσει ο τρίτος θάλαμος, οπωσδήποτε θα ξέρουμε πολύ περισσότερα και θα λυθούν κάποιες από τις απορίες που αυτήν τη στιγμή μάς απασχολούν. Ωστόσο ο συνδυασμός τριών στοιχείων είναι πρωτόγνωρος για ταφικό μνημείο. Κατ' αρχάς οι Σφίγγες, ένα καθαρά ταφικό στοιχείο, μας έδειξαν από την αρχή ότι ήταν τάφος, δεύτερον οι Καρυάτιδες και τρίτον το ψηφιδωτό με εικονιστικό θέμα την αρπαγή της Περσεφόνης από τον Πλούτωνα. Η ταυτόχρονη ύπαρξη αυτών των στοιχείων αναδεικνύει το μνημείο ως σπουδαίο και μοναδικό. Αν δεν βρούμε υπολείμματα οστών ή άλλα στοιχεία που θα μας οδηγούν στην ταυτότητα του νεκρού, αυτό θα είναι πράγματι ένα πρόβλημα που θα ταλανίζει την αρχαιολογική κοινότητα.
Η αρχιτεκτονική μορφή και τα επιμέρους δομικά του στοιχεία οδηγούν στο συμπέρασμα ότι ο τύμβος Καστά έγινε για κάποιο σημαντικό πρόσωπο ή πρόσωπα, καθώς ούτε ο αριθμός είναι γνωστός. Για το ψηφιδωτό, που μπορώ να μιλήσω περισσότερο, επισημαίνω ότι ο ψηφοθέτης ήταν ένα άτομο με ταλέντο και γνώση μιας μεγάλης καλλιτεχνικής παράδοσης. Η αρπαγή της Περσεφόνης δίνει εσχατολογικό περιεχόμενο στο μνημείο, επιβεβαιώνει δηλαδή έτι περαιτέρω ότι πρόκειται για ταφικό μνημείο. Είναι μια εξαιρετική παράσταση με εικονιστικό θέμα, ανάλογη με αυτές που βρέθηκαν σε οικίες της Πέλλας και πιο συγκεκριμένα με αυτό στην «Οικία της Ελένης», που έχει θέμα την αρπαγή της Ελένης από τον Θησέα. Θα ήταν ευχής έργον να μάθουμε τον καλλιτέχνη του εξαιρετικού ψηφιδωτού στον τύμβο Καστά της Αμφίπολης, αυτό ίσως μας δώσει και άλλες, πολύτιμες πληροφορίες για άλλα ζητήματα. Αλλά αυτή είναι και η μαγεία και η γοητεία της ανασκαφής, το ότι πάντα μας εκπλήσσει και μας μαθαίνει κάτι καινούργιο.
Οι μακεδονικοί τάφοι ιδιαίτερα δίνουν πολλά καινούργια στοιχεία και η ανασκαφή τους αποτελεί μια συναρπαστική εμπειρία για τους αρχαιολόγους. Ετσι θεωρώ πολύ τυχερούς τους συναδέλφους που βρίσκονται στην Αμφίπολη και έρχονται καθημερινά αντιμέτωποι με μια καινούργια έκπληξη. Θέλω ωστόσο να κάνω μια παρατήρηση σχετικά με την πορεία της ανασκαφής. Αντιλαμβάνομαι τη σπουδή για να προχωρήσει η αποχωμάτωση, όμως στην προσπάθεια να επιταχυνθεί αυτός ο ρυθμός χρησιμοποιούνται μηχανήματα που ίσως καταστρέφουν το μνημείο και σε αυτό πρέπει να δοθεί λίγο μεγαλύτερη προσοχή.
(Πηγή: Χ. Τελίδης, Μ. Ριτζαλέου, Α. Δαλιάκα, Α. Κάραλη, Έθνος, Ἔρρωσο)
Ένα δάπεδο από πώρινους λίθους, που περιγράφεται ως σφραγιστικό δάπεδο και κάτω από το οποίο είναι το όρυγμα που έχει ανοιχτεί πάνω στο σχιστολιθικό πέτρωμα του λόφου Καστά. Το βάθος του υπολογίζεται σε πάνω από 1,5 μέτρο και υπάρχει, όπως και στους υπόλοιπους θαλάμους του ταφικού μνημείου, επίχωση με ιλυώδη άμμο.
Στην αποχωμάτωση που έχει φτάσει σε ένα ύψος 140 εκατοστών κάτω από το δάπεδο έχουν έρθει στο φως μέσα στο όρυγμα μια σειρά από ευρήματα, με τελευταίο το δεύτερο μαρμάρινο θυρόφυλλο διαστάσεων, 2 x 0,90 x 0,15 μ. και βάρους περίπου 1,5 τόνου! Στη συγκεκριμένη επίχωση έχουν βρεθεί επίσης αρχικά το κεφάλι της δεξιάς Σφίγγας, το βόρειο τμήμα του μαρμάρινου κατωφλίου, θραύσματα των φτερών, καθώς και μέρος του λαιμού της αριστερής σφίγγας.
Το σημείο όπου εντοπίστηκαν τα παραπάνω ευρήματα έχει προκαλέσει πολλά ερωτηματικά, με κάποιους αρχαιολόγους, όπως η καθηγήτρια Κλασικής Αρχαιολογίας και διευθύντρια της πανεπιστημιακής ανασκαφής στη Βεργίνα, Χρυσούλα Παλιαδέλη, να κάνουν λόγο για «αποθέτη», στον οποίο σε υστερότερο χρόνο από αυτόν της κατασκευής του μνημείου συγκεντρώθηκαν και θάφτηκαν κομμάτια των γλυπτών που άφησαν πίσω τυμβωρύχοι, σε μια ενέργεια εξαγνισμού που απέβλεπε στην αποκατάσταση της ιερόσυλης πράξης τους.
Αναπάντητα ερωτήματα
Λίγο πριν από το τέλος της ανασκαφής και ενώ παραμένει πάντα αναπάντητο το μεγάλο ερώτημα για το ποιος ήταν ο «ιδιοκτήτης» αυτού του εντυπωσιακού και πρωτόγνωρου μνημείου, το «Εθνος της Κυριακής» ζήτησε από γνωστές προσωπικότητες του αρχαιολογικού κόσμου να κάνουν μια συνολικότερη αποτίμηση της ανασκαφής της Αμφίπολης.
Οι εικασίες για την ταυτότητα του νεκρού που έχουν διατυπωθεί μέχρι τώρα είναι πολλές, όμως αυτό που επισημαίνεται από τους περισσότερους είναι ότι οπωσδήποτε επρόκειτο για κάποιο σημαίνον πρόσωπο που έζησε και πέθανε στην Αμφίπολη στο τέλος του 4ου π.Χ. αιώνα έως τις αρχές του 3ου π.Χ. αιώνα. Ακόμη ότι όλα τα ευρήματα του ταφικού μνημείου χαρακτηρίζονται από εκλεκτικισμό, που συνάδει με την ταραγμένη εκείνη εποχή και καταδεικνύει την εξουσία, τη δύναμη αλλά και την οικονομική ευρωστία των διαδόχων του Μεγάλου Αλεξάνδρου, κάτι που αποτυπώνεται και καλλιτεχνικά.
ΣΤΕΛΛΑ ΔΡΟΥΓΟΥ
Ομότιμη καθηγήτρια Αρχαιολογίας του ΑΠΘ
Να μην κάνουμε υποθέσεις εργασίας
Μέχρις εδώ που έφτασε η ανασκαφή, είμαστε μπροστά σε ένα πολύ σημαντικό και εντυπωσιακό ταφικό μνημείο. Επιπλέον είναι πολύ γοητευτικά όλα τα ερωτήματα που τίθενται, από το πότε και από ποιους έγινε η σύλησή του μέχρι το ποιος μπορεί να είναι ο ένοικος ή γιατί έγινε αυτό το μνημείο. Είναι καλό να μην κάνουμε υποθέσεις εργασίας, να μην πιέζουμε τα πράγματα, γιατί στην έρευνα δεν υπάρχει πρέπει. Ολα μας τα δείχνουν και τα αποδεικνύουν τα απτά στοιχεία. Χρειάζεται υπομονή και πολλή δουλειά και θέλω να σημειώσω ότι τώρα πλέον χρειάζεται η στήριξη της πολιτείας γιατί το μνημείο είναι πολύ ταλαιπωρημένο, οπότε απαιτείται φροντίδα και οικονομική στήριξη για να αποδοθεί στο κοινό, ύστερα βέβαια από πολύ καιρό.
Από τα μέχρι τώρα δεδομένα έχουμε μια πολύ εντυπωσιακή διακόσμηση που αντικατοπτρίζει πολλούς αιώνες. Ο τρίτος θάλαμος γέμισε προσδοκίες από τις κραυγές θαυμασμού που υπήρξαν. Οι μακεδονικοί τάφοι μάς δείχνουν κάθε φορά και κάτι αλλιώτικο. Είμαστε ευχαριστημένοι από τη γλυπτική και τη διακόσμηση στους προηγούμενους θαλάμους. Ολα τα ευρήματα χαρακτηρίζονται από εκλεκτικισμό, που συνάδει με την ταραγμένη εκείνη εποχή και αποτυπώνει την εξουσία, τη δύναμη, αλλά και την οικονομική ευρωστία των διαδόχων του Μεγάλου Αλεξάνδρου -αυτό αποτυπώνεται και καλλιτεχνικά. Σε αυτό οφείλουμε να σταθούμε μέχρι τώρα και όχι στο γιατί είναι άδειος ο τρίτος θάλαμος. Αυτό θα απαντηθεί από την έρευνα.
Στον τάφο του Φιλίππου στη Βεργίνα, η έκπληξη είναι στην πρόσοψη και όχι στον ταφικό θάλαμο, ο οποίος ήταν πολύ απλός. Βέβαια μας έδωσε τη χρυσή λάρνακα, αλλά ο υπόλοιπος χώρος δεν είχε κάτι ιδιαίτερο. Οπότε δεν μπορούμε να πούμε πως έπρεπε ο τρίτος θάλαμος στο ταφικό μνημείο στον τύμβο Καστά να είχε κάτι πιο εντυπωσιακό, πιο αξιόλογο από ό,τι είχαμε δει.
ΜΙΧΑΛΗΣ ΤΙΒΕΡΙΟΣ
Ομότιμος καθηγήτης Κλασικής Αρχαιολογίας του ΑΠΘ
Στο χώμα του τρίτου θαλάμου οι απαντήσεις
Κατ' αρχάς υπάρχουν ορισμένα δεδομένα στον τύμβο Καστά που δεν αμφισβητούνται. Οπως ότι το μνημείο είναι ταφικό και όχι ιερό, ότι χρονολογείται στο τελευταίο τέταρτο του 4ου π.Χ. αιώνα, ότι είναι συλημένο και ότι είναι εντυπωσιακό και πρωτόγνωρο. Η ανασκαφή φτάνει στο τέλος της και θα ξεκινήσει σταδιακά η μελέτη του μνημείου. Αλλά ξεκαθαρίζω για άλλη μια φορά ότι δεν πρόκειται για ιερό στο οποίο προσέρχονταν πιστοί για να αφήσουν αναθήματα. Δεν έχει τη μορφή ιερού, δεν βρέθηκαν αναθήματα, είναι αναμφισβήτητα ένα ταφικό κτίσμα, πρωτόγνωρο, το οποίο επίσης αναμφισβήτητα εντάσσεται στον τύπο του μακεδονικού τάφου. Επιπλέον απόδειξη ότι πρόκειται για ταφικό μνημείο είναι και το γεγονός ότι καλύφθηκε με χώμα και λόφο, ένας λόφος βέβαια υπήρχε εκεί, αλλά προστέθηκε χώμα, και στην κορυφή του μεγάλου λόφου τοποθετήθηκε το λιοντάρι.
Το επόμενο βήμα είναι ο καθαρισμός και η αποκάλυψη στο σύνολό του του τρίτου θαλάμου. Το χώμα του τρίτου θαλάμου μπορεί να αποκαλύψει κάποια ίχνη που θα μας οδηγήσουν στο φύλο του ενοίκου ή των ενοίκων. Μόνο εκεί μπορεί να βρεθεί κάτι αξιοποιήσιμο, μακάρι βέβαια να βρεθεί λάρνακα, αλλά οποιοδήποτε ίχνος που δεν θα είχε αξία για τους τυμβωρύχους και το εγκατέλειψαν πίσω τους θα είναι πολύτιμο για την έρευνα. Εχουν γίνει πολλές εικασίες για την ταυτότητα του νεκρού, οπωσδήποτε πάντως πρόκειται για κάποιο σημαίνον πρόσωπο που έζησε και πέθανε στην Αμφίπολη στο τέλος του 4ου π.Χ. αιώνα έως τις αρχές του 3ου π.Χ. αιώνα.
Η κοινή λογική λέει πως όποιος ήταν θαμμένος εκεί έχει άμεση σχέση με την περιοχή. Δεν ήρθε κάποιος από αλλού. Εγώ έχω πει κατ' επανάληψη ότι το μεγαλοπρεπές μνημείο μπορεί να έχει χτιστεί για τη σύζυγο του Μεγάλου Αλεξάνδρου Ρωξάνη και τον γιο τους Αλέξανδρο Δ', ή για τον ναύαρχο του Μεγάλου Αλεξάνδρου Νέαρχο. Αλλά όλα αυτά είναι υποθέσεις εργασίας, εικασίες, και ως τέτοιες θέλω να εκληφθούν για να μη δημιουργούνται παρεξηγήσεις. Δεν θα απογοητευτώ καθόλου ακόμη κι αν δεν βρεθεί τίποτε άλλο, θα απογοητευτούν όσοι εξέθρεψαν προσδοκίες και έκαναν σενάρια επί σεναρίων χωρίς να γνωρίζουν. Από μόνο του το μνημείο είναι πρωτόγνωρο, αξιόλογο και πολύ σπουδαίο για την επιστήμη της αρχαιολογίας, θα εμπλουτίσει τη γνώση μας και θα δώσει αφορμή για έρευνες πολλών χρόνων από δω και μπρος. Θέλω επίσης να κάνω μια παρατήρηση, η ανασκαφή πρέπει να είναι επιστημονική, όταν βλέπω μπουλντόζες πολύ αμφιβάλλω...
ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΣΟΥΕΡΕΦ
Αρχαιολόγος, προϊστάμενος Εφορείας Αρχαιοτήτων Ιωαννίνων
Δεν αποκλείω να βρεθούν και άλλοι τάφοι
Με αφορμή αυτή την ανασκαφή εστιάσαμε την προσοχή μας σε μια πολύ ενδιαφέρουσα τοποθεσία, την Αμφίπολη. Μια πόλη που λόγω της θέσης της είχε πρόσβαση στα ορυχεία χρυσού του Παγγαίου και ένα ασφαλές λιμάνι, γι' αυτό και τη διεκδίκησαν πολλοί μέχρι να επικρατήσουν οι Μακεδόνες. Δεν είναι καθόλου τυχαίο στο σημείο που αναγέρθηκε το ταφικό αυτό μνημείο, καθώς είναι ορατό από μεγάλη απόσταση. Οπωσδήποτε είναι ένα εντυπωσιακό και μεγαλοπρεπές ταφικό μνημείο και παραπέμπει σε τύπο μακεδονικού τάφου, με τη ναόσχημη πρόσοψη και τη θέση του δίπλα στον δρόμο.
Τα τρία στοιχεία που το ξεχωρίζουν είναι ασφαλώς οι Σφίγγες, οι Καρυάτιδες, αυτές οι κόρες που μετέχουν σε νεκρικές τελετές με χοές (Ερέχθειο), και το ψηφιδωτό, ένα πρωτόγνωρο εύρημα με εικονιστικό θέμα παρόμοιο με αυτό ιδιωτικών οικιών στην Πέλλα. Αυτά τα τρία μαζί με τη χαρακτηριστική μαρμάρινη θύρα οδηγούν στο μακεδονικό βασίλειο και παρότι μόνο υποθέσεις εργασίας μπορούμε να κάνουμε, εκτιμώ ότι ο νεκρός έχει σχέση με την αριστοκρατία της εποχής.
Πιθανόν να είναι θαμμένος εκεί ο φρούραρχος Αριστόνους, διοικητής της μακεδονικής φρουράς της Αμφίπολης, ή ίσως ο γιος του Μεγάλου Αλεξάνδρου, Αλέξανδρος Δ'. Επίσης δεν αποκλείω μέσα στον περίβολο να υπάρχουν και άλλοι τάφοι, γιατί ο περίβολος αποδεικνύεται πολύ μικρός για αυτό το μνημείο μόνο. Ακόμη ωστόσο και αν δεν βρεθεί τίποτα για την ταυτότητα του νεκρού, η μελέτη της ανασκαφής θα οδηγήσει σε ισχυρές πιθανότητες. Ενα ερώτημα που πρέπει επιπλέον να απαντηθεί είναι αν η σύληση έγινε μόνο για τον πλουτισμό των τυμβωρύχων, αν δηλαδή πήραν χρυσά, ασημένια, χάλκινα αντικείμενα και μόνο αυτά. Σίγουρα πάντως η σύληση έγινε σε πολλές και διαφορετικές περιόδους, επειδή το μνημείο ήταν ξεχωριστό.
Η αρχαιολογική κοινότητα θα ήταν ευτυχής αν ο καθαρισμός του κονιάματος αποκάλυπτε γράμματα ή κάποια ίχνη που να μαρτυρούν κάτι περισσότερο, ακόμη και ότι αυτό είναι κενοτάφιο ή είχε πολλαπλές ταφές. Οπου και όποτε και αν οδηγήσει η μελέτη, πρόκειται για ένα μοναδικό, εντυπωσιακό και μεγαλοπρεπές ταφικό μνημείο που αναμένουμε όλοι με αγωνία να μάθουμε πότε και από ποιους χρησιμοποιήθηκε.
ΝΙΚΟΣ ΜΠΕΛΟΓΙΑΝΝΗΣ
Χημικός μηχανικός, τ. Eπικεφαλής του Κέντρου Λίθου του ΥΠΠΟ
Η δικαίωση του δάσκαλου Λαζαρίδη
Η Αμφίπολη ήταν ίσως η πρώτη «αποστολή» που ανέλαβα μόλις προσλήφθηκα το 1977 στην Αρχαιολογική Υπηρεσία. Καταπληκτικός δάσκαλος ο Δημήτρης Λαζαρίδης, ακόμη και για τους μη αρχαιολόγους, αναφερόταν συνεχώς στους τυμβωρύχους της αρχαιότητας και στους σύγχρονους λαθρανασκαφείς και αρχαιοκάπηλους, που είχαν ρημάξει όλη την Ανατολική Μακεδονία. Ισως αυτός ήταν ένας από τους λόγους που τότε είχε ασχοληθεί κυρίως με την οργάνωση της πόλης: ξύλινη γέφυρα, σύστημα αποχέτευσης, οχύρωση.
Τον Ιούνιο του 1978 είχα την ευκαιρία να δω τον χώρο λίγες βδομάδες πριν και αμέσως μετά τον μεγάλο σεισμό της Βόλβης, με επίκεντρο σχεδόν σε ίση απόσταση ανάμεσα σε Θεσσαλονίκη και Αμφίπολη. Τότε εμπέδωσα ότι οι γεωλογικές ανακατατάξεις (ιζηματογένεση, σεισμοί) είχαν παίξει σημαντικότατο ρόλο στην ιστορία της περιοχής. Προ μηνός περίπου είδα στο Ιντερνετ μια γκραβούρα της Αμφίπολης του 1831 που έδειχνε τον λόφο Καστά να υψώνεται στην όχθη της λίμνης (πιο σωστά, βάλτου) Κερκινίτιδας, με τον Στρυμόνα να τη γεμίζει. Ηταν αδύνατον επίσης να δεχτώ το επί τούτου παραγέμισμα του τάφου με άμμο. Μια αναζήτηση στη βιβλιογραφία για τον σεισμό του 597 μ.Χ. στους Φιλίππους, για τον οποίο αναφερόταν ότι άλλαξε την κοίτη του Στρυμόνα, ήταν το κλειδί για την παραδοχή ότι από τότε η λίμνη βρέθηκε επί αιώνες κάτω από το νερό και γέμισε με απλούστατη διαδικασία ιζηματογένεσης.
ΠΑΝΟΣ ΒΑΛΑΒΑΝΗΣ
Καθηγητής Κλασικής Αρχαιολογίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών
Η αρχιτεκτονική είναι πρωτοφανής
Ύστερα από δυόμισι μήνες ανασκαφής μένει το ίδιο το σπουδαίο μνημείο, το οποίο προεκτείνει τις γνώσεις μας σε σχέση με τη μακεδονική ταφική αρχιτεκτονική. Παρόλο που πρόκειται για έναν ακόμη μακεδονικό τάφο στους εκατό που έχουμε ερευνήσει, αυτός εμφανίζει αρχιτεκτονικά χαρακτηριστικά τα οποία είναι πρωτοφανή...
Η αίσθησή μου είναι ότι η εργασία αυτή καθεαυτήν έγινε κάτω από πολύ πιεστικές συνθήκες που δεν βοήθησαν στην ιδανική διαδικασία έρευνας και μελέτης. Οι άνθρωποι που έφεραν το έργο εις πέρας είναι αξιοθαύμαστοι. Οποιοσδήποτε κι αν ήταν εκεί, με τέτοιες συνθήκες, δεν θα μπορούσε να κάνει καλύτερη δουλειά. Δεν πρέπει να γίνονται έτσι οι ανασκαφές και δεν ήμασταν μαθημένοι να γίνονται με τέτοιον τρόπο οι ανασκαφές...
Από δω και στο εξής θα πρέπει να δούμε κάθε λεπτομέρεια στο μνημείο. Και κυρίως στον τρίτο θάλαμο με πλήρη καθαρισμό του δαπέδου, με έλεγχο του χαλαρού ή κενού τμήματος, έτσι ώστε να υπάρξει βεβαιότητα ότι το μνημείο έχει τελειώσει. Η πιθανότητα να έχουμε κι έναν υπόγειο χώρο ή ίσως μια υπόγεια κρύπτη για τον νεκρό είναι σημαντική. Αλλά επειδή είδαμε ότι βρέθηκε κι εκεί, μέσα στην τομή, ένα θυρόφυλλο, σημαίνει ότι οι τυμβωρύχοι έχουν ερευνήσει και τον πιθανό υπόγειο χώρο... Θα μπορούσε να σκεφτεί κανείς ότι εάν στον υπόγειο χώρο υπήρχαν κάποια ογκώδη μαρμάρινα αντικείμενα, π.χ. μια κλίνη μαρμάρινη, μια σαρκοφάγος, αυτά δεν θα μπορούσαν εύκολα να τα πάρουν. Μόνο αυτό θα μπορούσα να περιμένω, εάν αυτός ο υπόγειος χώρος είναι κατασκευασμένος από τους δημιουργούς του τάφου και δεν είναι αποτέλεσμα απόπειρας των τυμβωρύχων να ελέγξουν εάν υπάρχει κάτι κάτω από το δάπεδο.
ΡΕΝΑ ΠΕΠΠΑ ΠΑΠΑΪΩΑΝΝΟΥ
Καθηγήτρια του Τμήματος Ιστορίας και Αρχαιολογίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών
Δεν επιτρέπεται να κάνουμε προβλέψεις
Πρόκειται για ένα πολύ σπουδαίο εύρημα και περιμένουμε όλοι να μάθουμε πώς θα τελειώσει αυτή η ανασκαφή. Πώς θα μελετηθούν τα αντικείμενα που έχει δώσει η ανασκαφή. Τι άλλο θα μπορούσε να πει κανείς σαν να μαντεύει πράγματα εφόσον δεν είναι ο ανασκαφέας; Αυτό με προβληματίζει στο ερώτημα καθώς είμαι κι εγώ ανασκαφέας. Γνωρίζω τη μέθοδο με την οποία γίνονται οι ανασκαφές και εκπλήσσομαι με το ερώτημα. Υπάρχει μια τεχνική της ανασκαφής την οποία έχω διδάξει 13 ολόκληρα χρόνια στους φοιτητές. Αυτή λοιπόν η τεχνική μάς λέει ένα πράγμα: όταν αρχίζεις μια ανασκαφή πρέπει να συγκεντρωθείς σε ένα σύστημα με το οποίο σκάβεις μέχρις ότου την τελειώσεις. Και όταν τελειώσεις την ανασκαφή με όλα τα στρωματογραφικά θέματα τα οποία θα συγκεντρώσεις και θα μελετήσεις, θα πάρεις τα κινητά και τα σταθερά ευρήματα. Υστερα από μελέτη θα φτάσεις στο συμπέρασμα ως αρχαιολόγος.
Από πλευράς επιστημονικής δεν μπορώ να πω κάτι άλλο. Αυτή είναι η επιστημονική τεχνική της ανασκαφής. Δεν μας επιτρέπεται ως επιστήμονες να προβλέπουμε. Είναι έξω από την επιστημονική δεοντολογία. Υπάρχει συγκεκριμένη μέθοδος την οποία δεν είδα πουθενά στα δημοσιεύματα. Είναι όπως αυτός που είναι μπροστά στο μικροσκόπιο της παρατήρησης και δεν περιμένει να δείξει κάτι, αλλά κάνει υποθέσεις. Το κοινό αγωνιά να δει τι γίνεται παραπέρα, αλλά αυτός που κάνει την ανασκαφή και έχει την ευθύνη πρέπει να φερθεί ως επιστήμων, όχι ως ο άνθρωπος που μπορεί να ανακοινώσει διάφορα πράγματα, ελπίδες κ.τ.λ. Ο καθηγητής μου Νικόλαος Κοντολέων, ο οποίος έχει αποβιώσει εδώ και πολλά χρόνια, έλεγε: «Ο,τι βγάλει η σκαπάνη. Προσέχετε ένα πράγμα, μην τυχόν πείτε κάτι για το οποίο θα πρέπει να διαψεύσετε αργότερα. Θα πρέπει να περιμένετε μέχρι το τέλος υπομονετικά». Ετσι κι εγώ δεν θέλω να προβλέψω, γιατί οι προβλέψεις είναι έξω από το επιστημονικό έργο.
ΕΛΕΝΗ ΜΑΝΑΚΙΔΟΥ
Αναπληρώτρια καθηγήτρια Αρχαιολογίας στο ΑΠΘ
Το ψηφιδωτό μπορεί να μας διαφωτίσει
Oταν καθαρίσει ο τρίτος θάλαμος, οπωσδήποτε θα ξέρουμε πολύ περισσότερα και θα λυθούν κάποιες από τις απορίες που αυτήν τη στιγμή μάς απασχολούν. Ωστόσο ο συνδυασμός τριών στοιχείων είναι πρωτόγνωρος για ταφικό μνημείο. Κατ' αρχάς οι Σφίγγες, ένα καθαρά ταφικό στοιχείο, μας έδειξαν από την αρχή ότι ήταν τάφος, δεύτερον οι Καρυάτιδες και τρίτον το ψηφιδωτό με εικονιστικό θέμα την αρπαγή της Περσεφόνης από τον Πλούτωνα. Η ταυτόχρονη ύπαρξη αυτών των στοιχείων αναδεικνύει το μνημείο ως σπουδαίο και μοναδικό. Αν δεν βρούμε υπολείμματα οστών ή άλλα στοιχεία που θα μας οδηγούν στην ταυτότητα του νεκρού, αυτό θα είναι πράγματι ένα πρόβλημα που θα ταλανίζει την αρχαιολογική κοινότητα.
Η αρχιτεκτονική μορφή και τα επιμέρους δομικά του στοιχεία οδηγούν στο συμπέρασμα ότι ο τύμβος Καστά έγινε για κάποιο σημαντικό πρόσωπο ή πρόσωπα, καθώς ούτε ο αριθμός είναι γνωστός. Για το ψηφιδωτό, που μπορώ να μιλήσω περισσότερο, επισημαίνω ότι ο ψηφοθέτης ήταν ένα άτομο με ταλέντο και γνώση μιας μεγάλης καλλιτεχνικής παράδοσης. Η αρπαγή της Περσεφόνης δίνει εσχατολογικό περιεχόμενο στο μνημείο, επιβεβαιώνει δηλαδή έτι περαιτέρω ότι πρόκειται για ταφικό μνημείο. Είναι μια εξαιρετική παράσταση με εικονιστικό θέμα, ανάλογη με αυτές που βρέθηκαν σε οικίες της Πέλλας και πιο συγκεκριμένα με αυτό στην «Οικία της Ελένης», που έχει θέμα την αρπαγή της Ελένης από τον Θησέα. Θα ήταν ευχής έργον να μάθουμε τον καλλιτέχνη του εξαιρετικού ψηφιδωτού στον τύμβο Καστά της Αμφίπολης, αυτό ίσως μας δώσει και άλλες, πολύτιμες πληροφορίες για άλλα ζητήματα. Αλλά αυτή είναι και η μαγεία και η γοητεία της ανασκαφής, το ότι πάντα μας εκπλήσσει και μας μαθαίνει κάτι καινούργιο.
Οι μακεδονικοί τάφοι ιδιαίτερα δίνουν πολλά καινούργια στοιχεία και η ανασκαφή τους αποτελεί μια συναρπαστική εμπειρία για τους αρχαιολόγους. Ετσι θεωρώ πολύ τυχερούς τους συναδέλφους που βρίσκονται στην Αμφίπολη και έρχονται καθημερινά αντιμέτωποι με μια καινούργια έκπληξη. Θέλω ωστόσο να κάνω μια παρατήρηση σχετικά με την πορεία της ανασκαφής. Αντιλαμβάνομαι τη σπουδή για να προχωρήσει η αποχωμάτωση, όμως στην προσπάθεια να επιταχυνθεί αυτός ο ρυθμός χρησιμοποιούνται μηχανήματα που ίσως καταστρέφουν το μνημείο και σε αυτό πρέπει να δοθεί λίγο μεγαλύτερη προσοχή.
(Πηγή: Χ. Τελίδης, Μ. Ριτζαλέου, Α. Δαλιάκα, Α. Κάραλη, Έθνος, Ἔρρωσο)
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου