ΥΠΠΟ: Αφιερωματικό έτος στο Μάνο Χατζιδάκι, το 2026

  

 Ανήμερα  των εκατοστών γενεθλίων του, το Υπουργείο Πολιτισμού ανακηρύσσει το 2026, ως αφιερωματικό έτος στο Μάνο Χατζιδάκι. Απειροελάχιστος φόρος τιμής στον κορυφαίο συνθέτη που τόλμησε, μεταπολεμικά, να σμίξει σε εξαίσιες μουσικές  τη λόγια μουσική με την παράδοση, φέρνοντας και τη λαϊκή μουσική στο προσκήνιο.

    Η απόφαση του Υπουργείου Πολιτισμού αποτελεί  τη  δίκαιη  αναγνώριση   στο  πλούσιο  έργο  του  διεισδυτικού δημιουργού, που υπηρέτησε, με αφοσίωση, με κοινωνική διάκριση και ευαισθησία την Ελλάδα και τον Πολιτισμό. Διδάσκοντας με το ελεύθερο πνεύμα του, τις ειλικρινείς παραινέσεις του, τις ανιδιοτελείς πολιτικές παρεμβάσεις του, αντέταξε απέναντι  στο  χυδαίο λαϊκισμό,  τη βαθιά  παιδεία,  την πίστη του στην ελευθερία και τα ανθρώπινα ιδεώδη. Το έργο του, ήδη τρεις δεκαετίες μετά τον θάνατό του, εξακολουθεί να γονιμοποιεί την σύγχρονη μουσική παραγωγή, απολαμβάνοντας μοναδική απήχηση. 

    Η Υπουργός Πολιτισμού Λίνα Μενδώνη, αναφερόμενη στην ανακήρυξη του έτους 2026, ως αφιερωματικού στο Μάνο Χατζιδάκι,  δήλωσε: «Ο Μάνος Χατζιδάκις, ως δημιουργός αλλά και ως διανοούμενος, κατάφερε να επιβάλει τους δικούς του κανόνες παραγωγής στη μουσική του δημιουργία, αλλά και στη διάδοση των φιλελεύθερων ιδεών του, μέσω γραπτών και δημόσιων παρεμβάσεων,  ενίοτε αποκλίνοντας, συνειδητά, από τις κυρίαρχες τάσεις της εποχής του. Υλοποιώντας τις πρωτότυπες ιδέες του με δράσεις πολυσχιδείς και πολυεπίπεδες, ξεπέρασε ιδεολογικές αγκυλώσεις του καιρού του, υπερβαίνοντας, πολλές φορές, τους κανόνες, τους οποίους εντέλει επηρέασε δραστικά. Εκπροσώπησε επάξια την ελληνική κουλτούρα  διεθνώς, την οποία επιχείρησε -και επέτυχε- να διευρύνει, να εμπλουτίσει και, εν τέλει, να ανανοηματοδοτήσει, ουσιαστικά, απαλλάσσοντάς την  από την παλαιά ηθογραφία. Αναδείχθηκε σε έναν καθολικό διανοούμενο που, επιλεκτικά, επενέβαινε με ρηξικέλευθες απόψεις στη δημόσια σφαίρα, τηρώντας κριτικές αποστάσεις από την  κρατική εξουσία.

    Για το 2026, το Υπουργείο Πολιτισμού σε συνεργασία με τους εποπτευόμενους οργανισμούς του, προτίθεται να  συγκροτήσει ένα στιβαρό πρόγραμμα δράσεων για την επαναβίωση του έργου και την επανεκτίμηση της πολιτιστικής προσφοράς του Μάνου Χατζιδάκι. Ο Μάνος και η επιδραστική δημιουργική του πορεία να επανασυστηθούν στις νεότερες γενιές, που δεν είχαν την τύχη να συμπορευθούν μαζί του. Να βιώσουν  το ξεδίπλωμα της καταλυτικής παρέμβασής του στην Τέχνη και στους προσανατολισμούς του σύγχρονου Ελληνισμού».

(ΔΕΛΤΙΟ ΤΥΠΟΥ)

«Συλλογές Τατοΐου: Ξεκλειδώνοντας τον υλικό πολιτισμό και την ιστορία ενός αιώνα»

    Παρουσία της Υπουργού Πολιτισμού Λίνας Μενδώνη, στο αμφιθέατρο του Μουσείου Μπενάκη, παρουσιάστηκε το έργο «Συλλογές Τατοΐου: Ξεκλειδώνοντας τον υλικό πολιτισμό και την ιστορία ενός αιώνα», ένα πρωτοποριακό εγχείρημα του Υπουργείου Πολιτισμού για την τεκμηρίωση, καταγραφή και ψηφιοποίηση των κινητών μνημείων του πρώην βασιλικού κτήματος Τατοΐου. Η διαδικτυακή Πύλη (https://tatoicollections.culture.gov.gr/), που δημιούργησε η Διεύθυνση Διαχείρισης Εθνικού Αρχείου Μνημείων του Υπουργείου Πολιτισμού, αποδίδει στο κοινό τη μεγαλύτερη συλλογή του είδους της, στη χώρα, αφιερωμένη στις καλές και εφαρμοσμένες τέχνες, την ιστορία και τον υλικό πολιτισμό της νεότερης Ελλάδας.

    Η Υπουργός Πολιτισμού Λίνα Μενδώνη στον χαιρετισμό της σημείωσε: «Παρά τη δεδομένη ιστορική σημασία του κτήματος του Τατοίου -καθώς και την υψηλή περιβαλλοντική του αξία, παρέμενε επί δεκαετίες παραμελημένο και αναξιοποίητο από την Ελληνική Πολιτεία, εξ αιτίας ιδεοληψιών και εσφαλμένης νοοτροπίας, στην προσέγγιση της νεότερης ιστορίας μας. Η διαχειριστική ευθύνη του κτήματος πέρασε στην Ελληνική Πολιτεία, μετά την πολιτειακή μεταβολή, που επέφερε το δημοψήφισμα του 1974, και κυρίως μετά την απόφαση του Διεθνούς Δικαστηρίου του Στρασβούργου, το 2003, η οποία αφορούσε το θέμα της λεγόμενης βασιλικής περιουσίας. Το 2019, ο Πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης συμπεριέλαβε την προστασία, τη συντήρηση και την ανάδειξη του Τατοΐου μεταξύ των εμβληματικών προγραμματιζόμενων έργων της Κυβέρνησής του. Έκτοτε, υπό το γενικό συντονισμό του Υπουργείου Πολιτισμού, στο π. βασιλικό κτήμα υλοποιείται –με πόρους του Ταμείου Ανάκαμψης, του ΕΣΠΑ 2014-2020 και 2021-2027, του Εθνικού Προγράμματος Ανάπτυξης και ιδιωτικών δωρεών– ένα εξαιρετικά εκτεταμένο και σύνθετο πρόγραμμα έργων συντήρησης, αποκατάστασης και ανάδειξης του ιστορικού πυρήνα του κτήματος. 

Στα 1690 στρέμματα, που καταλαμβάνει ο ιστορικός πυρήνας, βρίσκονται κτήρια-μνημεία, εντός των οποίων βρέθηκαν στοιβαγμένα σε εξαιρετικά κακές συνθήκες, χιλιάδες κινητά αντικείμενα, πολλά εκ των οποίων έχουν χαρακτηριστεί μνημεία, σύμφωνα με το εθνικό θεσμικό πλαίσιο της προστασίας της πολιτιστικής μας κληρονομιάς. Το σύνολο των υλοποιούμενων έργων, τα οποία στην πρώτη και κύρια φάση τους έχουν ορίζοντα ολοκλήρωσης το 2026, εντάσσεται σε ένα συνεκτικό και ολοκληρωμένο σχέδιο για τη μετατροπή και αξιοποίηση του Τατοΐου ως ανοιχτού και προσβάσιμου περιαστικού χώρου πρασίνου πολλαπλών δραστηριοτήτων, ελκυστικού για όλες τις κατηγορίες πολιτών καθ' όλη τη διάρκεια του έτους. 

Ο όλος σχεδιασμός αποσκοπεί στην ανάδειξη του κτήματος ως χώρου ιστορικής μνήμης, πολιτισμού, εκπαίδευσης, περιβαλλοντικής αγωγής και αναψυχής εντός του αποκατεστημένου και προστατευόμενου φυσικού τοπίου, με σεβασμό στην ιδιαίτερη φυσιογνωμία του και στην παράλληλη διασφάλιση της μακροπρόθεσμης βιωσιμότητάς του».

    Αναφερόμενη στη εργώδη προσπάθεια που καταβάλλεται για την καταγραφή, ψηφιοποίηση και τεκμηρίωση των αντικειμένων και την ιστορική τους σημασία, είπε: «Η τεκμηρίωση και η ψηφιοποίηση των Συλλογών Τατοΐου, δεν είναι απλώς μια πράξη διάσωσης. Είναι μια πράξη γνώσης και ευθύνης απέναντι στην ιστορία. Κάθε αντικείμενο αποκτά τη δική του φωνή και θέση, σε ένα ευρύτερο αφήγημα που συνδέει το παρελθόν με το παρόν και προσφέρει πολύτιμα εργαλεία για την έρευνα, την εκπαίδευση και τη δημόσια κατανόηση της ιστορίας. Η τεκμηρίωση δεν είναι μια εφάπαξ ενέργεια· αλλά μια μακρά, σύνθετη και επιστημονικά απαιτητική διαδικασία. Ξεκινά από την απογραφή, συνεχίζεται με τη μελέτη, την έρευνα και την ταύτιση, και ολοκληρώνεται με τη δημοσίευση. Μέσα από αυτή τη διαδικασία, κάθε αντικείμενο αποκτά ταυτότητα, περιεχόμενο και σημασία».

 

   Στην Πύλη παρουσιάζονται σήμερα περισσότερα από 70.000 τεκμηριωμένα αντικείμενα, προσφέροντας μια σπάνια, πολυεπίπεδη εικόνα της ελληνικής και ευρωπαϊκής ιστορίας, από τον 19ο έως τον 20ό αιώνα. Με επίκεντρο την ευρωπαϊκή τέχνη και το design του 19ου και του 20ού αιώνα, οι Συλλογές Τατοΐου εκτείνονται χρονικά και γεωγραφικά από την ελληνική αρχαιότητα έως τα καθημερινά αντικείμενα της δεκαετίας του '60 και από την Ευρώπη έως την Άπω Ανατολή. Έπιπλα, έργα τέχνης, είδη μεταλλοτεχνίας, πορσελάνες, κοσμήματα, ενδύματα, στρατιωτικός εξοπλισμός, παράσημα, βιβλία, αντικείμενα λατρείας και προσωπικά τεκμήρια συνθέτουν ένα μοναδικό πολιτιστικό σύνολο, που αποκαλύπτει πτυχές της καλλιτεχνικής παραγωγής, της καθημερινότητας και της πολιτικής ιστορίας της νεότερης Ελλάδας.

  

 «Η ψηφιοποίηση και η ψηφιακή καταγραφή και τεκμηρίωση, σημείωσε η Υπουργός,   των συλλογών των κινητών αντικειμένων του Τατοΐου, που βαίνει σταδιακά προς ολοκλήρωση, σηματοδοτεί, παράλληλα, την ένταξη και την ενσωμάτωσή τους στα πληροφοριακά συστήματα του Εθνικού Αρχείου Μνημείων. Τα τελευταία χρόνια, μετά την ολοκλήρωση της κύριας φάσης ανάπτυξης και απόδοσης των πληροφοριακών αυτών συστημάτων σε παραγωγική χρήση από τις Υπηρεσίες του Υπουργείου Πολιτισμού, η Ελλάδα έχει πλέον δημιουργήσει όλη την απαραίτητη υποδομή και διαθέτει επιτέλους εν λειτουργία το Εθνικό Αρχείο Μνημείων. Το Εθνικό Αρχείο Μνημείο είναι ο ακρογωνιαίος λίθος για την ανάπτυξη και εφαρμογή όλων των δημοσίων πολιτικών για την προστασία, συντήρηση, ανάδειξη και αξιοποίηση του πολιτιστικού αποθέματος της πατρίδας μας. Σημειωτέον ότι η συγκρότησή του προβλεπόταν από τη θέσπιση του ισχύοντος Αρχαιολογικού Νόμου, ήδη, από το 2002. Πρόκειται για ένα πλήρως ψηφιακό Αρχείο για την καταγραφή, τεκμηρίωση, παρακολούθηση, προστασία, διαχείριση και προβολή της πολιτιστικής κληρονομιάς της Χώρας, που επιτρέπει στις Υπηρεσίες του Υπουργείου Πολιτισμού και στους συνεργαζόμενους φορείς να γνωρίζουν ανά πάσα στιγμή την ταυτότητα, τη θέση και την κατάσταση διατήρησης όλων των στοιχείων της υλικής πολιτιστικής κληρονομιάς ανά την Επικράτεια, το νομικό και διαχειριστικό καθεστώς τους, καθώς και την προσβασιμότητα και διαθεσιμότητά τους. Η ύπαρξη αυτού του ψηφιακού εργαλείου καθιστά δυνατό τον αναλυτικό και τεκμηριωμένο σχεδιασμό της προστασίας και ανάδειξης της πολιτιστικής κληρονομιάς και της εθνικής περιουσίας μέσω της πλήρους αξιοποίησης σύνθετων δεδομένων. Συγχρόνως, επιτρέπει τη συνεχή αναπροσαρμογή της στρατηγικής της διαχείρισης βάσει των εκάστοτε αναγκών σε ένα συνεχώς μεταβαλλόμενο κοινωνικό-οικονομικό πλαίσιο. Υπό αυτό το πρίσμα, το Εθνικό Αρχείο Μνημείων αποτελεί σημαντικότατο κεφάλαιο και αφετηρία αναπτυξιακής δυναμικής. Πάνω στη θεμελιώδη αυτή υποδομή ψηφιακών εφαρμογών και περιεχομένου, που δεν είναι στατική αλλά εξελίσσεται, αναβαθμίζεται και επεκτείνεται διαρκώς, το Υπουργείο Πολιτισμού οικοδομεί πλέον ένα δίκτυο διασυνδεδεμένων υπηρεσιών και προϊόντων. Με τον τρόπο αυτό δημιουργούνται νέες δυνατότητες προβολής και αξιοποίησης της πολιτιστικής κληρονομιάς, καθώς παρέχεται πρόσβαση στα πολιτιστικά αγαθά με τρόπους που δεν είναι δυνατοί από τα παραδοσιακά και συμβατικά μέσα. Έτσι, συμβάλλουν καίρια, ώστε η πολιτιστική κληρονομιά να καταστεί πολλαπλασιαστής της τοπικής, περιφερειακής και εθνικής αναπτυξιακής δυναμικής και ανταγωνιστικότητας».

 

   Η Λίνα Μενδώνη αναφέρθηκε και στη σημασία  τη καταγραφής και τεκμηρίωσης του υλικού: «Η καθ' ύλην αρμόδια Διεύθυνση προχώρησε και συνεχίζει τη συνολική και συστηματική καταγραφή και τεκμηρίωση του συνόλου των αντικειμένων. Μέσω δύο συγχρηματοδοτούμενων έργων, με συνολικό προϋπολογισμό 2,87 εκατομμυρίων ευρώ, προβλέπεται, έως το τέλος του έτους, να έχουν ψηφιοποιηθεί, καταγραφεί και τεκμηριωθεί περισσότερα από 90.000 αντικείμενα των συλλογών του Τατοΐου, από πολυμελή ομάδα ειδικών επιστημόνων και στελεχών του Υπουργείου, με την υποστήριξη εξωτερικών εμπειρογνωμόνων, εγνωσμένου κύρους. Κάθε αντικείμενο αποκτά τη δική του θέση και φωνή σε ένα ευρύτερο αφήγημα που συνδέει το παρελθόν με το παρόν και προσφέρει πολύτιμα εργαλεία για την έρευνα, την εκπαίδευση και τον περαιτέρω πολιτιστικό σχεδιασμό». Με τη σημερινή δημοσιοποίηση της διαδικτυακής πύλης και της έντυπης έκδοσης, μας δίνεται πραγματικά μια εξαιρετική πρόγευση, εξάπτοντας το ενδιαφέρον μας σχετικά με την επικείμενη ολοκληρωμένη και εμπεριστατωμένη παρουσίαση των συλλογών στους νέους μουσειακούς χώρους του κτήματος Τατοΐου, που θα εκτείνονται –πέραν της ανακτορικής έπαυλης– και σε άλλα κτίσματα, καλύπτοντας ποικίλες επιμέρους θεματικές. Είμαι βέβαιη ότι η επικείμενη ολοκλήρωση του συνόλου των εν εξελίξει έργων, που υλοποιούν πέντε συνολικά Υπηρεσίες του Υπουργείου Πολιτισμού στο πρώην βασιλικό κτήμα Τατοΐου, θα δικαιώσει απολύτως το σύνολο της προσφοράς τους και τις προσδοκίες όλων μας».

 

   Η Υπουργός κλείνοντας αναφέρθηκε στην έντυπη έκδοση του Υπουργείου Πολιτισμού "Ξεκλειδώνοντας το Τατόι" η οποία περιέχει, συνοπτικά, μέρος των συλλογών του. «Η έκδοση αυτή δίνει στο κοινό τη δυνατότητα να αποκτήσει μια πρώτη επαφή με την άγνωστη έως σήμερα συλλογή αντικειμένων, που πλαισιώνεται από ένα εξίσου άγνωστο αρχείο εγγράφων, φωτογραφιών και άλλων χαρτώων τεκμηρίων, το οποίο ταξινομείται, ψηφιοποιείται και συντηρείται συστηματικά, προκειμένου να αποδοθεί και αυτό, μαζί με τα βιβλία των επιμέρους βιβλιοθηκών των μελών της τέως βασιλικής οικογένειας, στους μελετητές- αρχικά με ψηφιακή πρόσβαση και στη συνέχεια με φυσική. Τη διάσωση, τη μελέτη και την ανάδειξη αυτού του πολύτιμου ιστορικού και πολιτιστικού κεφαλαίου, που συνδέεται άρρηκτα με μια από τις πιο κρίσιμες και συνάμα γόνιμες περιόδους της ελληνικής ιστορίας, η οποία σημαδεύτηκε από τους αγώνες της εθνικής ολοκλήρωσης, τη Μεγάλη Ιδέα, αλλά και τον Εθνικό Διχασμό, τη Μικρασιατική Καταστροφή, τους μεγάλους κοινωνικούς μετασχηματισμούς και τη θεμελίωση του σύγχρονου Ελληνικού Κράτους, την οφείλουμε στις Υπηρεσίες του Υπουργείου Πολιτισμού. Εν προκειμένω, στη Διεύθυνσης Διαχείρισης Εθνικού Αρχείου Μνημείων. Για την καθοριστική συμβολή τους, θα ήθελα να συγχαρώ και να ευχαριστήσω θερμά τα στελέχη της Διεύθυνσης Διαχείρισης Εθνικού Αρχείου Μνημείων στο πρόσωπο της προϊσταμένης της Δρος Μαρίας Ξένης Γαρέζου».

(ΔΕΛΤΙΟ ΤΥΠΟΥ)

Αποκαθίσταται και αναδεικνύεται ο περίκεντρος ναός, στη Μαξιμιανούπολη

     

Στην αποκατάσταση και ανάδειξη του περίκεντρου ναού στον αρχαιολογικό χώρο της Μαξιμιανούπολης, σημαίνουσα πόλη της Θράκης, στην πεδιάδα της Ροδόπης,  προχωρά το Υπουργείο Πολιτισμού. Το έργο επικεντρώνεται σε τέσσερα κρίσιμα τμήματα του ναού: Το μαρμάρινο τέμπλο, το βόρειο αρκοσόλιο, το νότιο αρκοσόλιο και τη νοτιοδυτική γωνία του νάρθηκα. Κύρια ζητήματα που αντιμετωπίζονται είναι η μέτρια κατάσταση διατήρησης και η κρίσιμη δομική παθολογία του μνημείου, η απώλεια δομικού υλικού, οι παραμορφώσεις και η αστάθεια. Το έργο, προϋπολογισμού 1.500.000 ευρώ, χρηματοδοτείται από το Ταμείο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας. Ο ναός έφερε γραπτό διάκοσμο, που σώζεται αποσπασματικά και σε χαμηλό ύψος, καθώς και πλούσιο γλυπτό διάκοσμο (τέμπλο, άμβωνας), τμήμα του οποίου διασώζεται στον χώρο. Εντός του ναού έχει εντοπιστεί πλήθος ταφών, που χρονολογούνται μετά τον 11ο αιώνα. Η πόλη καταστράφηκε οριστικά, μετά την επιδρομή του τσάρου Ιωάννη Καλογιάννη. Ωστόσο υπήρξε από τα σημαντικότερα αστικά κέντρα της Θράκης, στη βυζαντινή περίοδο, μαζί με την Αναστασιούπολη–Περιθεώριο.

    Η Υπουργός Πολιτισμού Λίνα Μενδώνη, δήλωσε: «Η ιστορική σημασία της Μαξιμιανούπολης είναι αναμφισβήτητη, παρά το γεγονός ότι γνώρισε ολοκληρωτική καταστροφή και εγκαταλείφθηκε τον 13ο αιώνα. Οι ανασκαφές στον περίκεντρο ναό, εκτός από τα σημαντικά τεκμήρια και τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά ενός σπουδαίου μνημείου, αποκάλυψαν και έναν ανεπτυγμένο οικισμό,  που παρήγαγε πλούσια δείγματα βυζαντινής εφυαλωμένης κεραμικής. Το έργο αφορά στην αποκατάσταση και την ανάδειξη του μνημείου, καθώς και στη συντήρηση του τοιχογραφικού διακόσμου, των δαπέδων και των μαρμάρινων μελών του. Οργανικά τμήματα του ναού αποκαθίστανται, όπως το σύνθρονο, το τέμπλο και ο άμβωνας, ενώ βελτιώνεται η προσβασιμότητά του. Με την ολοκλήρωση του έργου ένα ακόμη σημαντικό μνημείο προστίθεται στον πολιτιστικό χάρτη της Ροδόπης».

    Οι εργασίες δομικής αποκατάστασης του βορείου αρκοσολίου περιλαμβάνουν την  προστασία των τοιχογραφημένων τμημάτων του, την καθαίρεση σαθρών υλικών και την αναδόμηση του χαμένου κάτω τόξου. Αντίστοιχες εργασίες, δομικής αποκατάστασης, καθαίρεσης, συμπλήρωσης και μερικής αναδόμησης του χαμένου τόξου, γίνονται και στο νότιο αρκοσόλιο. Στη νοτιοδυτική γωνία του νάρθηκα, οι εργασίες αφορούν σε καθαίρεση σαθρών υλικών και εφαρμογή νέων. Με βάση την υδραυλική μελέτη αντιμετωπίζεται η διαχείριση των όμβριων απορροών στον αρχαιολογικό χώρο, ενώ σύμφωνα με την φυτοτεχνική μελέτη επιτυγχάνεται η αποτελεσματική προστασία του μνημείου από την αυτοφυή βλάστηση.

    Η Μαξιμιανούπολη (μετέπειτα Μοσυνόπολη) ήταν οχυρωμένη πόλη της αιγαιακής Θράκης, κοντά στη σημερινή Κομοτηνή, κτισμένη στη θέση του αρχαίου οικισμού Παισούλαι. Ιδρύθηκε από τον αυτοκράτορα Μαξιμιανό και άκμασε από τον 4ο αι. μ.Χ., με ισχυρά τείχη και σημαντικό εκκλησιαστικό ρόλο, ως έδρα επισκόπου και αργότερα αυτοκέφαλη αρχιεπισκοπή. Από τον 7ο έως τον 9ο αι. εξελίχθηκε σε κέντρο του βυζαντινού θέματος του Βολερού. Στον 11ο αιώνα ανεγέρθηκε ο επισκοπικός ναός με σπάνιο ακανόνιστο εξάγωνο σχήμα, πολυτελή μαρμάρινα και γλυπτά διακοσμητικά στοιχεία, καθώς και βαπτιστήριο. Οι ανασκαφές (1999–2008) αποκάλυψαν το μνημείο, πλήθος ταφών και ευρήματα βυζαντινής κεραμικής (12ος–13ος αι.).

(ΔΕΛΤΙΟ ΤΥΠΟΥ)

Πριν από 113 χρόνια... Η απελευθέρωση του Παγγαίου!

 

Το Σώμα του Δούκα Ζέρβα στο Παγγαίο

Εκατόν δεκατρία χρόνια συμπληρώθηκαν από την απελευθέρωση του Παγγαίου από τον οθωμανικό ζυγό. Τέτοιες μέρες, τον Οκτώβριο του 1912, οι Έλληνες της περιοχής αποκτούσαν την ελευθερία τους μετά από πέντε αιώνες σκλαβιάς.

Όπως αναφέρει σε μια καταγραφή του, ο τότε δημοδιδάσκαλος στο Δημοτικό Σχολείο Παλαιοχωρίου Ξενοφών Μαλαμίδης, από την κήρυξη του Α' Βαλκανικού Πολέμου στις 5 Οκτωβρίου 1912, όλοι οι Έλληνες της επαρχίας Παγγαίου, «με αγωνίαν παρηκολουθούμεν τας επιχειρήσεις και με ανεκλάλητον χαράν επληροφορούμεθα την πρόοδον και τας νίκας των Ελληνικών Στρατευμάτων». Ήδη, όπως αναφέρει, το δεύτερο δεκαήμερο του Οκτωβρίου, οι κάτοικοι της περιοχής άρχισαν να επεξεργάζονται τρόπους για να συμμετάσχουν στον αγώνα για την ελευθερία. Τα πράγματα γίνονταν δυσκολότερα αφού την περιοχή, μετά τη διάλυση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, επιβουλεύονταν και οι Βούλγαροι, οι οποίοι ήδη κατευθύνονταν προς τη Δράμα.

Παρ’ όλα αυτά ομάδα Ελλήνων προσκόπων με αρχηγό τον οπλαρχηγό καπετάν Δούκα Ζέρβα, εγκαταστάθηκε στο Ροδολείβος και είχε επαφή με τον Μητροπολίτη Ελευθερουπόλεως και αργότερα εθνομάρτυρα Γερμανό, προκειμένου να κατευθυνθεί προς την Ελευθερούπολη και να απελευθερώσει ολόκληρη την επαρχία Παγγαίου.

Τις επόμενες ημέρες η Δράμα έπεσε στα χέρια των Βουλγάρων και αυτό ανάγκασε τον Μητροπολίτη Γερμανό να παροτρύνει τον Δούκα Ζέρβα να επισπεύσει την κατάληψη της Ελευθερούπολης για να μην τον προλάβουν οι Βούλγαροι. Παρ’ όλα αυτά ο οπλαρχηγός ήταν επιφυλακτικός μια και δεν είχε ισχυρή δύναμη.

Στα μέσα Οκτωβρίου, Βούλγαροι κομιτατζήδες εισήλθαν στην Καβάλα και άρχισαν να σκοτώνουν και να ληστεύουν πλούσιους Οθωμανούς. Παρακολουθώντας τις εξελίξεις και φοβούμενος μήπως οι Βούλγαροι φθάσουν στην Ελευθερούπολη πριν από τους Έλληνες, ο Μητροπολίτης Γερμανός απέστειλε στο Ροδολείβος τον ιερέα Νικόλαο Οικονόμου, με επιστολή του προς τον Δούκα Ζέρβα για να σπεύσει να καταλάβει την πόλη.

Έτσι, στις 17 Οκτωβρίου, ο οπλαρχηγός ξεκίνησε από το Ροδολείβος με κατεύθυνση την Ελευθερούπολη, και στο πέρασμα του αφόπλιζε τα οθωμανικά αποσπάσματα. Χαρακτηριστικό μάλιστα είναι ότι οι κάτοικοι του Παλαιοχωρίου, μόλις έμαθαν ότι ο Καπετάν Δούκας φτάνει στην περιοχή, αφόπλισαν τους Οθωμανούς και οπλισμένοι πλέον κατευθύνθηκαν στην κεντρική οδό για να προϋπαντήσουν το τμήμα του οπλαρχηγού, και στη συνέχεια όλοι μαζί κατευθύνθηκαν προς την Ελευθερούπολη, όπου, στην τοποθεσία που βρίσκεται σήμερα το στρατόπεδο «Αμβράζη», τους υποδέχθηκαν οι οθωμανικές πολιτικές αρχές και συγκεκριμένα ο έπαρχος, ο οικονομικός έφορος, ο αστυνόμος κλπ, «κομίζοντες άρτον και άλας επί δίσκου, ως και ξίφος ανεστραμμένον». Εκεί βρίσκονταν ο Μητροπολίτης Γερμανός με τους ιερείς που φορούσαν τα άμφια τους, οι μαθητές των σχολείων, η φιλαρμονική μουσική και όλος ο ελληνικός πληθυσμός της πόλης. «Οι κώδωνες της εκκλησίας κρούουν χαρμοσύνως, η φιλαρμονική μουσική παιανίζει τον Εθνικόν Ύμνον και διάφορα εμβατήρια. Οι μαθηταί και μαθήτριαι άδωσι πατριωτικά άσματα. Άνδρες, γυναίκες και παιδιά κλαίουν από χαρά και ανεκλάλητον ενθουσιασμόν Ελληνικαί σημαίαι ανεπετάσθησαν εις πλείστα οικήματα. Η χαρά του λαού είναι αδύνατον να περιγραφεί», παρατηρεί ο Ξ. Μαλαμίδης.

Στη συνέχεια ο Μητροπολίτης αφού ασπάστηκε τον οπλαρχηγό οδήγησε την πομπή προς το διοικητήριο της πόλης, όπου και ο Καπετάν Δούκας εγκαθίσταται στην μέχρι τότε έδρα του Οθωμανού έπαρχου.

Δυστυχώς, τέσσερις μέρες μετά οι Βούλγαροι που βρίσκονταν στην Καβάλα πληροφορήθηκαν ότι στην Ελευθερούπολη δεν υπάρχει τακτικός στρατός και με μια διμοιρία στρατού έφτασαν στην πόλη και εκδίωξαν τον Καπετάν Δούκα. Μετά από αυτά, τις παραμονές των Χριστουγέννων, έφτασε στην περιοχή ο ελληνικός στρατός που απελευθέρωσε τα χωριά του Παγγαίου, ενώ η Ελευθερούπολη έμεινε στα χέρια των Βουλγάρων μέχρι τις 26 Ιουνίου 1913, οπότε και αποβιβάστηκε ελληνικός στρατός στην Καβάλα για να απελευθερωθεί ολόκληρη η Μακεδονία.

29 Σεπτεμβρίου - 1 Οκτωβρίου 1941: H σφαγή που αποφεύχθηκε την τελευταία στιγμή στο Παλαιοχώρι Παγγαίου

     Αυτές οι ημέρες είναι ημέρες μνήμης για το Παλαιοχώρι Παγγαίου, όπως και για ολόκληρη την Ανατολική Μακεδονία, που λίγο έλειψε να θρηνήσει εκατοντάδες θύματα. Παράλληλα όμως και ημέρες πένθους για τους τέσσερις Παλαιοχωρινούς που έχασαν τη ζωή τους από τα "αντίποινα" του βουλγαρικού στρατού.

    Πριν από 84 χρόνια, την  1η Οκτωβρίου 1941 τμήμα του κατοχικού βουλγαρικού στρατού μπήκε στο Παλαιοχώρι και  συγκέντρωσε τους άρρενες κατοίκους στην αυλή του Δημοτικού Σχολείου για να τους εκτελέσει, στο πλαίσιο των αντιποίνων για την εξέγερση της Δράμας, που ήταν η πρώτη δράση αντίστασης στην κατεχόμενη Ελλάδα. Δύο πολυβόλα στήθηκαν απέναντι από τους συγκεντρωμένους Παλαιοχωρινούς. Ωστόσο οι διαπραγματεύσεις και η αποφασιστικότητα των κατοίκων του χωριού ματαίωσαν την τελευταία στιγμή την εκτέλεση. 

    Αυτό βέβαια δεν σημαίνει ότι το Παλαιοχώρι δεν αποτέλεσε στόχο για τους Βουλγάρους. Την προηγούμενη μέρα, στις 30 Σεπτεμβρίου 1941, η βουλγαρική αεροπορία βομβάρδισε την πλατεία του χωριού, σκοτώνοντας τον 60χρονο Σαράντη Τσιπουρόπουλο, και προκαλώντας σημαντικές ζημιές στα σπίτια γύρω από το σημείο που έπεσε η βόμβα. Ο φόρος αίματος που πλήρωσε το Παλαιοχώρι όμως ήταν ακόμη μεγαλύτερος, αφού μια μέρα νωρίτερα, σαν σήμερα, στις 29 Σεπτεμβρίου 1941, εκτελέστηκαν στη Δράμα δια τυφεκισμού οι Κωνσταντίνος Θαλασσούδης, Αριστοτέλης Βαλσαμίδης, 27 ετών και Παύλος Τσελίκης 24 ετών.      

    Τα γεγονότα αυτά οδήγησαν στο βουνό πολλούς Παλαιοχωρινούς, οι οποίοι και στελέχωσαν τις αντάρτικες ομάδες που συγκροτήθηκαν  τον ερχόμενο χειμώνα (1941-1942). Αυτοί οι Παλαιοχωρινοί πρωτοστάτησαν σε όλες τις μάχες ενάντια στους κατακτητές, στις εκκαθαριστικές επιχειρήσεις κατά των  Βουλγάρων και, τέλος, στην απελευθέρωση του χωριού το φθινόπωρο του 1944. 

Ας  μην ξεχνάμε την ιστορία μας...

Τιμή και Δόξα στους τέσσερις νεκρούς Παλαιοχωρινούς!

Τιμή και Δόξα σε όλους όσοι αγωνίστηκαν για την Ελευθερία!